انجمن ایرانی مطالعات جهان

باسمه تعالی
 

نشست مجازی کرونا و انرژی‌های پاک و اهداف توسعه پایدار برگزار شد. نشست مجازی کرونا و انرژی‌های پاک و اهداف توسعه پایدار، از مجموعه سخنرانی های کرونا و تحولات جهانی، با سخنرانی دکتر فرهاد تقی‌زاده حصاری استادیار دانشگاه توکای ژاپن، روز چهارشنبه ۲۷ اسفند ۱۳۹۹ از ساعت ۱۸:۰۰ تا ۱۹:۰۰ در صفحه اینستاگرام دانشکده مطالعات جهان برگزار شد.
در این نشست دکتر تقی‌زاده با اشاره به این مطلب که اهداف توسعه پایدار بر اساس اعلام سازمان ملل ۱۷ مورد است، بیان کرد که این ۱۷ مورد شامل تمامی امور  مهم زندگی هستند؛ از جمله از بین بردن فقر تا کاهش آلودگی هوا و آبادسازی روستاها که بحث انرژی‌های پاک بخش مهمی از آن را شامل می‌شود. برای مثال، بحث پاکسازی شهرها و انرژی های تجدید پذیر و زندگی در زیر آب یا زندگی روی زمین که به صورت غیرمستقیم با انرژی پاک در ارتباط هستند.
دکتر تقی‌زاده تأکید کرد که با توجه به بحث کرونا و شرایط پس از کرونا چالش‌هایی پیش‌روی جهان است. از جمله اینکه چه موانعی پیش‌روی استفاده از انرژی‌های پاک است؟ نقش سرمایه‌گذاران نهادی بلندمدت در ای میان چیست؟ راهکارهای افزایش بهره‌وری این پروژه‌ها چیست؟ نقش تأمین مالی جمعی چیست؟ در این بین، نقش دولت و نهادهای تامین مالی عمومی و توصیه‌های سیاستی در این زمینه و اینکه چرا انرژی‌های پاک مهم هستند مباحثی بود که دکتر تقی‌زاده در این نشست به آن اشاره داشتند. اما چرا این انرژی‌ها مهم هستند؟ مثلا کشوری مثل ایران که غنی از سوخت فسیلی است چرا انرژی پاک  برایش مهم است؟
این عضو هیات علمی دانشگاه توکای ژاپن برای این سؤال دو پاسخ داد، یک اینکه این انرژی‌ها تمام شدنی است و دوم اینکه برای محیط زیست بسیار مضر هستند. در حال حاضر تقریبا ۴۰درصد از دی‌اکسیدکربن دنیا در آسیا و اقیانوسیه و ۶۰درصد در بقیه دنیا تولید می شود و با توجه به رشد اقتصادی میزان نیاز به انرژی بیشتر هم خواهد شد. دلیل وجود این همه دی اکسیدکربن رشد اقتصادی در این منطقه و نیاز به انرژی است. نیاز به تولید برق که عمده تولید برق از سوختهای فسیلی است و در دوران پساکرونا این چالش‌ها بیشتر هم خواهد شد. چون در دوران کرونا به دلیل کاهش تقاضای اقتصادی و رکود اقتصادی که در اکثر کشورها بوده است قیمت بسیاری از سوختهای فسیلی کاهش پیدا کرده است. کاهش قیمت انرژی‌های فسیلی تهدیدی برای انرژی‌های پاک است. انرژی پاک نیازمند حمایت دولتی است. بعضی از انرژی های تجدید پذیر به اقتصادی شدن رسیده اند اما همچنان نیازمند حمایت های دولتی هستند. بسیاری از دولت ها در دوران کرونا با مشکلات مالی دست و پنجه نرم کرده اند، بخاطر همین بخش زیست محیطی در اولویت نبود و دوران پسا کرونا باید به اهداف ترسیم شده برای انرژی ها پاک و توافق نامه پاریس دست یابد.
دکتر تقی زاده در مورد اقداماتی که در این زمینه می توان انجام داد به موارد زیر اشاره کرد: وضع مقررات مالی سبز، معرفی ابزار مالی مثل اوراق سبز، سنجش ریسک، رتبه بندی اعتباری سبز و هدفمند سازی یارانه بخش انرژی، کاهش یارانه مستقیم و غیر مستقیم سوخت فسیلی و کاهش ریسک تامین مالی پروژه ها. به گفته وی، در منطقه آسیا و اقیانوسیه ۸۸% کل انرژی های این منطقه از سوخت فسیلی و کمتر از ۱۲% سوخت تجدید پذیر است و در خاورمیانه بیش از ۹۰% به دلیل دسترسی ارزان قیمت از سوخت فسیلی استفاده می شود. برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار، باید سرفصلی تحت عنوان تامین مالی سبز شروع شود که در ژاپن، آمریکا و اروپا آغاز شده است و در ایران موضوع بسیار جدیدی است و برای اینکه مشخص شود چه مقدار نیاز به سرمایه گذاری دارد،‌ باید دانست که طبق آمار ۵۶% از نیاز منطقه آسیا و اقیانوسیه در بحث برق است. از سال ۲۰۱۶ الی ۲۰۳۰ در بخش برق ۱۴.۷ تریلیون کیلووات ساعت انرژی نیاز است و بعد از آن بخش حمل و نقل که این نشاندهنده خلاء سرمایه گذاری در این بخش می‌باشد که باید به آن توجه شود.
دکتر تقی‌زاده در خصوص چالش های پیش روی انرژی های پاک مواردی را نام برد: ۱- عدم دسترسی به تأمین مالی بلند مدت ۲- وجود ریسک های متعدد ۳- نرخ بازدهی پایین این پروژه ها ۴- عدم ظرفیت و عدم آگاهی در این حوزه. در خصوص چالش اول، نظام مالی آسیایی ها از جمله ایران، که سهم عمده نظام مالی را بانک تشکیل می دهد، سهم بیمه و صندوق بازنشستگی در مقایسه با بانک ها بسیار کم است، بازار سرمایه هم بسیار نو و جدید است. تنها منبع تامین مالی بانک ها هستند و سپرده های کوتاه مدت، که نمی توان از این منابع استفاد کرد و بانک ها مجاز به ریسک با منابع مردم نیستند. در ژاپن برای سپرده های بلند مدت مردم از بیمه استفاده می کنند، هم‌چنین چون سررسید منابع با سود هماهنگ نیست از منابع بانکی نمی توان استفاده کرد. در مورد وجود ریسک های مختلف، ریسک فناوری جدید بسیار بالاست و هزینه پروژه ای پس از برطرف شدن مشکلاتش در قیاس با سوخت فسیلی که مربوط به ۱۰۰ سال قبل است قابل مقایسه نیست. سایر ریسک ها عبارت اند از: ریسک توجیه پذیری اقتصادی، ریسک نرخ ارز با توجه به اینکه تجهیزات این انرژی های پاک در کشور های مختلفی تولید می شود، ریسک بلایای طبیعی. درخصوص ریسک بلایای طبیعی، سرمای هوای تگزاس آمریکا که در شبکه برق اخلال ایجاد کرد، از مواردی بود که دکتر تقی‌زاده به عنوان مثال، به آن اشاره کرد.
دکتر تقی زاده در ادامه در مورد راهکار های پسا کرونایی در زمینه انرژی به ظرفیت سرمایه گذاران نهادی شرکت های بیمه و صندوق های بازنشستگی به عنوان منابع مالی بلند مدت اشاره کرد، که به عنوان مثال در کشورهای OECD صد تریلیون دلار دارایی در سپرده های بلند مدت وجود دارد که کمتر از یک درصد این حجم از سرمایه برای کل پروژهای زیر ساخت انرژی های پاک اختصاص داده شده است. دومین راهکار استفاده از اثر سرریز برای افزایش نرخ بازدهی انرژی ها پاک است. فرض می‌کنیم دسترسی به برق در جایی نباشد، وقتی پروژه برق در جایی احداث شود دسترسی به برق ایجاد می شود و حجم تولید در منطقه افزایش پیدا می کند، تولید ناخالص ملی افزایش پیدا می کند و دولت می تواند مالیات بیشتری بگیرد. اگر دولت های محلی یک بخش از افزایش مالیات را به سرمایه گذار بخش خصوصی برگردانند نرخ بازدهی آن پروژه افزایش می یابد. برای مثال، پروژه ای در قالب بانک توسعه آسیایی در بزرگراهی در فیلیپین به نام استار اجرا شد که این بزرگراه در حاشیه شهر بود و موجب رونق کسب و کار و ایجاد رستوران‌های مختلف شد. قیمت زمین افزایش یافت و به این صورت اثر سرریز آن شناسایی شد، در فوکوشیما به علت حادثه تلخ بعد از سونامی مردم علاقه‌مند به انرژی پاک شدند. خود مردم به صورت محلی اقدام به ایجاد صندوق سرمایه گذاری امانی محلی کردند. با این تأمین مالی برق تولید کردند و از محصول برق استفاده کرده و مازاد آن را به دولت فروختند. در تأمین مالی جمعی تنها دلیل فقط کسب سود است اما در پس این سرمایه گذاری ها صرفا سود نبود. به عنوان مثال در استان ناگانو ۷۴نفر در پروژه ایجاد تولید برق از طریق پنل های خورشیدی در پشت بام‌ها شرکت کردند. این روش در کشور ژاپن به یک راهبرد ملی تبدیل شد. دفتری در ذیل نخست وزیری ژاپن شکل گرفت و این پروژه‌ها قاعده‌مند شدند. دکتر تقی‌زاده اشاره کرد که این صندوق ها ضمانت شده نیستند، نظارت دولت به این صورت است که به یک دسته از شرکت‌های واسطه مجوز می‌دهند افرادی به این شرکت‌های مراجعه می‌کنند و این شرکت‌های واسطه اهلیت او را بررسی می کنند و پس از شناسایی شایستگی او، شرکت آن پروژه و فرد را از طریق وبسایت به مردم معرفی می کند.
در مورد راهکار بعدی دکتر تقی‌زاده از ایجاد صندوق ضمانت اعتباری سبز نام برد که در چین آغاز شده است. صندوق‌های دولتی که شرکت‌ها به آنها مراجعه می‌کنند و پس از سنجش ریسک دولت تا ۸۰% تسهیلات را ضمانت می‌کنند، آن شرکت به بانک خصوصی مراجعه می‌کند و بانک با دریافت وثیقه کمتر و ضمانت دولت وام می‌دهد. اما نکته‌ای که وجود دارد آن است که برای بانک‌ها باید نرخ ضمانتی متفاوت باشد مثلا بانک پر ریسک و دارای مطالبات معوق بیشتر، نرخ ضمانت کمتری از دولت دریافت می‌کند.
همچنین پروژه‌ای در هندوستان انجام شد که با استفاده از صندوق امانی محلی مدیریت پسماند صورت گرفت. ۲۰% از کل بودجه شهرداری در بمبئی برای مدیریت پسماند استفاده می‌شد که می‌توان با کمتر از این بودجه به صورت یارانه برای صندوق ضمانت اعتباری استفاده کرد. با مدیریت پسماند زمین آزاد می‌شود و می‌توان برقی را که در فرایند تبدیل زباله تولید می‌شود به فروش رساند و از این طریق از سرمایه در گردش استفاده کرد. به عنوان نمونه ای دیگر، در آلمان زباله های شهر های دیگر به شهر کاسل آورده و سوزانده و پول دریافت می‌شود.
دکتر تقی زاده در بخش آخر سخنانش، در مورد استفاده از امکانات مؤسسات مالی دولتی گفت: دولت نباید با بخش خصوصی رقابت کند  و باید در بخشی ورود کند که بخش خصوصی توان واردشدن به آن را ندارد. دولت می‌تواند در بخش تحقیق و توسعه در فعالیت‌های سبز وارد شود چون این بخش بازدهی پایینی دارد و بخش خصوصی توانایی ورود به آن را ندارد. به عنوان جمع بندی و توصیه های سیاستی می توان گفت درکشور ایران نباید به منابع مالی خارجی تکیه کرد. اولویت تمرکز بر منابع داخلی باشد، چون منابع خارجی اگر در قالب سرمایه‌گذاری بیاید عالی است اما اگر فایننس باشد در صورت احساس ضرر، فورا از کشور خارج می شود. سرمایه گذاری نهادی صندوق بیمه و بازنشستگی جزء سرمایه گذاران بالقوه هستند و استفاده از ظرفیت اثر سرریز، برگشت بخشی از مالیات به بخش خصوصی نرخ بازدهی را افزایش می دهد. تأمین مالی جمعی کاهش ریسک و ایجاد صندوق ضمانت اعتباری سبز از جمله راهکارهایی است که در ایران می توان از آن استفاده کرد.