انجمن ایرانی مطالعات جهان

پنجاه و هفتمین نشست کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی؛ دو فضایی شدن جهان، با همکاری انجمن ایرانی مطالعات جهان در دانشکده مطالعات جهان در روز ۲۳ مهر ۱۴۰۲ برگزار شد. سخنران این نشست، جامعه‌شناس و متخصص حوزه افکار عمومی، مدرس دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، دکتر محمد آقاسی، بود.
او در ابتدای سخنرانی خود ضمن خیرمقدم به حضار با ذکر مقدمه‌ای در تعریف مفهوم پیش‌بینی در جامعه پیشامدرن گفت: به دلیل ایجاد دگردیسی و انقلاب‌های عمیق، مفهوم پیش‌بینی در جهان پیشامدرن مطرح شد. در جهان پیشامدرن گونه‌های روایتی دانش رواج داشتند. هرچه روایت با بطن جامعه همخوان‌تر بود پذیرفته‌تر و به عنوان علم شناخته می‌شد. روایت‌ها متمم وحدت اجتماعی بودند. در این میان جامعه‌شناسان ایرانی علاقه‌ای به پیش‌بینی نداشتند. ولی دنیا نقطه مقابل آن است. در چین و هند جامعه‌شناسان شاید به دلیل پیچیدگی جوامع خود به این مقوله بسیار علاقه داشته و دارند.
آقاسی افزود: روایت پیشامدرن در صورت انطباق با عرف برای گوینده و خود روایت مشروعیت می‌آورد. جهان پیشامدرن را باید جهان ذات‌های لایتغیر دانست. انسان در فضای روانی و ذهنی محدود بود و اساسا در مورد آینده نمی‌توانست فکر کند. ولی کم کم تمایل به پیش‌بینی در انسان به وجود آمد و در مورد جهان آینده صحبت کرد.
وی خاطر نشان کرذ: چنین قواعدی در دنیای جدید با علم مدرن وجود ندارد. مدرنیته داعیه‌دار این نکته است که علم به دنبال کسب حقایق عینی است. او یکی از دلایلی که در پیشامدرن نمی‌توانستیم از پیش‌بینی صحبت کنیم را این مورد دانست که فضای یک‌دست و ثابتی برقرار بود و کنشگران و انسان‌ها هم قابلیت زیادی نداشتند. ولی علم مدرن ناشی از پیوند عقل، مفهوم و پیشرفت است. با وجود علم مدرن انسان‌ها با مفهوم جدیدی به نام پیشرفت آشنا شدند. یعنی انسان هم می‌تواند تغییر ایجاد کند، نه به معنی فردی بلکه جوامع هم امکان پیشرفت دارند.
وی در تعریف مفهوم توسعه گفت: انسان هم می‌تواند آینده را تغییر دهد و چیزهای جدیدی به وجود آورد. با تولد مفهوم پیشرفت‌ از مفهوم پیش‌بینی نیز صحبت به میان آمد. بنا به اظهارات وی، جهان جدید جهان جنگ مفاهیم است. بدون درک مفاهیم نمی‌توان جهان را درک کرد.
سپس او به ۶ مفهوم حول مفهوم پیش‌بینی پرداخت که در ادبیات علوم اجتماعی دنیا مطرح است و ادامه داد: به طور معمول و نه صد در صد جامعه شناسان دنیا از واژه prediction و آینده پژوهان از واژه forecast استفاده می‌کنند.
او ریشه‌های اجتماعی پیش‌بینی‌پذیری را اینطور برشمرد: ۱- افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی. ۲- انقلاب صنعتی و دگرگونی در مناسبات اقتصادی و ۳- تحولات سیاسی_اجتماعی. وی گفت: در مجموع با پیچیدگی‌های زیادی روبرو هستیم. چون انسان هم موجود پیچیده‌ای است. پس احتمال آشوب و رفتار نامتناقض در سیستم‌های پیچیده وجود دارد. او تاکید کرد: البته پیچیدگی یک سیستم نشان از پیشرفته بودن آن دارد.
او بنا به تحقیقات اخیر یکی از اندیشکده‌ها اعلام کرد: در ۱۰ سال آینده جهان ارتباطات به اندازه ۱۰۰ سال زندگی بشر تغییر می‌کند. حتی کنش‌های جمعی قابلیت پیش‌بینی پیدا می‌کنند. جامعه برنامه‌ریزی شدۀ پسا صنعتی توانایی مداخله بیشتری در خودش پیدا می‌کند و می‌تواند برنامه‌ریزی بیشتری داشته باشد.
سپس چهار مدل پیش بینی در دنیا را ۱- مدل‌های آماری ۲- مدل‌های نظرسنجی ۳- پیش بینی بازار و ۴- داده کاوی بیان کرد و توضیح داد: مدل‌های آماری سابقه بیشتری دارند و بیشتر داده‌های سطحی را می‌سنجند. در جامعه ایران از داده‌کاوی محاسباتی بحث شده و محاسباتی‌تر از قبل شده است. رویکرد آنها نمونه‌ای از نظرسنجی‌های انتخاباتی است که گاهی برای پیش‌بینی نتایج انتخاباتی استفاده می‌شوند. او افزود: جدیدترین مدل پیش‌بینی مرسوم در دنیای امروز، مدل‌های پیش‌بینی با رسانه‌های اجتماعی است و در ایران تحت عنوان علوم اجتماعی محاسباتی مطرح شده است.
او در پایان در مورد کارآمدی داده کاوی در ایران گفت: در ایران داده‌کاوی به تنهایی کارآمد نیست. چون در ایران به شدت پادفرهنگ تولید می‌شود. لذا داده کاوی‌ها در فهم پاد فرهنگ‌ها به ما کمک کرده و پازل پیش‌بینی ما را دقیق‌تر می‌کند.
دکتر محمد آقاسی، عضو انجمن ایرانی مطالعات جهان و مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه هاست.