ششمین سمینار سواد رسانه ای و اطلاعاتی برگزار شد

ششمین سمینار سواد رسانه ای و اطلاعاتی برگزار شد. به مناسبت دوازدهمین هفته‌ی جهانی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی، ششمین «سمینار سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی» توسط «کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ؛ دو فضایی شدن جهان» در سوم آبان ۱۴۰۲ با همکاری انجمن ایرانی مطالعات جهان در دانشکده‌ مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.
در مراسم افتتاحیه این سمینار، ابتدا دبیر اجرایی برنامه، علیرضا صالحی نژاد، به بیان تاریخچه برگزاری این سمینار در سال های گذشته پرداخت و اطلاعات آماری از میزان دریافت مقاله و تنوع موضوعی و ملیتی نویسندگان ارائه داد. بر این اساس، سمینار ششم میزبان سخنرانانی از کشورهای ایران، هند، اتریش، ترکیه، پرتغال، روسیه، فیلییپین، مالزی و بریتانیا بود که به مناسبت هفته جهانی سواد رسانه ای و اطلاعاتی به ارائه نتایج پژوهش های خود پرداختند.
اولین سخنران مراسم افتتاحیه سمینار، دکتر سعیدرضا عاملی، استاد ارتباطات و رئیس دانشکده مطالعات جهان بود. وی ضمن خیرمقدم به حضار، در معرفی مقالات ارائه شده در این همایش گفت: هشت مقاله از مقالات دریافت‌شده در همایش امسال در مورد پویایی رسانه‌های جدید است که در بستر وب قرار دارند و از ظرفیت‌های صوتی و تصویری استفاده می‌کنند. ده مقاله در مورد حوزه‌های نوظهور سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی، و شش مقاله در مورد مقابله با همه‌گیری اطلاعات نادرست رسانه‌ای و منابع انتشار اطلاعات است. هفت مقاله در قلمرو ابتکارات آموزشی سواد رسانه‌ای، پنج مقاله در مورد سیاست‌گذاری در امر سواد رسانه‌ای، و چهار مقاله در حوزه ناوبری دیجیتال نسل جوان است.
دکتر عاملی سپس بر اهمیت ظهور فضای مجازی در مقابل جهان فیزیکی تاکید کرد و در تشریح مفهوم فضا در مقابل مفهوم مکان گفت: مکان دارای موقعیت جغرافیایی است. ولی فضا موقعیت مکانی ندارد و در بستری متفاوت ظهور پیدا می‌کند. در عین حال، فضا با مکان پیوند دارد چون موقعیت‌های مکانی را بر مبنای ارتباط ابزارها با محیط مجازی پیوند می دهد. به این ترتیب، پس از ظهور فضای مجازی، همگان منبع تولید نشر، بازنشر و دریافت شده‌اند و امروزه سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای امری جمعی تلقی می‌شود.
وی سپس ادامه داد: جوامع دیجیتال و سکوهای در حال تحول، نگاه سکویی به محتوای قلمرو مجازی دارند و ما هم به این حوزه منتقل شده‌ایم. آموزش عالی کشور دارای ۴ سکوی داده‌ای و اطلاعاتی است. آموزش عالی، وزارت بهداشت و درمان، دانشگاه آزاد، و معاونت علم و فناوری رئیس جمهوری در حوزه آموزش عالی دارای سکوی یکپارچه شده‌اند که موفق‌ترین آن مربوط به آموزش عالی و در حال تحقق یکپارچه‌سازی است.
وی با ذکر مقدمه‌ای کوتاه به بیان موضوع اصلی صحبت خود پرداخت و گفت: حقیقت در عصر پساحقیقت که نگاه فلسفی این حوزه است، نگاه دیگریست که به این موضوع اختصاص پیدا کرده است. با شنیدن واژه سواد، ابتدا توانایی اولیه خواندن، نوشتن، و درک کردن به ذهن می‌آید. ولی در این نشست‌ها فهمیدیم سواد با مفهوم ابتدایی هم دارای لایه‌هایی نظیر سواد مجازی و اینترنتی، سواد هوشمند، سواد دیجیتال، سواد اطلاعاتی، سواد تحلیلی، سواد انتقادی و سواد هوشمند است.
او خاطر نشان کرد: ما در حوزه سواد اطلاعاتی و مجازی به دانش اطلاعاتی و مجازی منتقل شده‌ و مفهوم دانش تغییر کرده است‌. امروزه هوش مصنوعی این ظرفیت را ایجاد کرده است که از سال ۲۰۱۱ به بعد، ۱۳۰درصد رشته‌های جدید مرتبط با آن وارد دانشگاه‌های دنیا شده است. هوش مصنوعی ۳۳ درصد در حوزه رشته‌های دکتری تغییر ایجاد کرده است. مثلاً در کشورهای استرالیا و انگلستان رشته‌هایی نظیر تعامل انسان و ماشین و متاورس، قلمرو رشته‌ای گسترده‌ای به وجود آورده است.
عاملی اضافه کرد: رشته‌هایی تحت عنوان واقعیت افزوده و واقعیت مجازی و ترکن‌ها NFT که برای تبدیل دیتاها است، رشته علوم داده، کامپیوتر، علوم ماشین، پردازش زبان طبیعی، و گردشگری در متاورس، و در هنر رسانه رایانشی، و در پزشکی ۲۴ قلمرو جدید به وجود آمده است. او سپس اظهار تاسف کرد: تغییر پارادایمی در حوزه پزشکی هنوز در ایران فراگیر نشده است. تحت تاثیر فناوری‌های جدید ما با رشته‌های جدیدی روبرو شده‌ایم که دستور کار جمعی است و منابع مختلفی می‌توانند در این حوزه دخالت کنند.
رئیس کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی در پاسخ به این سوال که چرا به دانش مجازیِ شناخت داده‌ای جدید نیاز داریم با تاکید بر ۵ مقوله گفت: اول اینکه، ما با تغییر روح‌واره‌ای مواجه شده‌ایم و در کنار جهان فیزیکی جهان دومی به وجود آمد که جهان داده‌ای است، پس به دانش متناسب با جهان دوم و جهان ترکیب‌شده با جهان اول نیاز داریم. دوم اینکه، فناوری‌های جدید در حال نو شدن هستند.
وی در توضیح دلیل دوم گفت: وجه اشتراک دانش‌هایی که در این سه دهه تحت تاثیر فناوری‌های جدید به وجود آمده است این است که دانش فیزیکی، جغرافیای مکان را تبدیل به دانش داده‌بنیان کرده است. بنابراین دانش تنوعی از الگوریتم‌ها می‌شود که هر بار ما وجهی از این الگوریتم‌ها را بیان می‌کنیم. متاورس در بستر وب ۳ در حال طراحی فضایی است که در آن فضا ملموس و واقعیت مجازی باشد. به بیان وی، گسترش قلمرو دانش نیز یکی دیگر از دلایل نیاز ما به سواد مجازی است. اگر دانش مجازی نداشته باشیم در دنیاز امروز بی‌سواد هستیم و گرفتار وضعیتی می‌شویم که نمی‌توانیم به مسیر زندگی ادامه دهیم.
او تغییر بنیادین در نظام‌های حکمرانی و مدیریت را دلیل دیگر نیاز ما به دانش مجازی عنوان کرد و افزود: حکمرانی‌های سنتی جای خود را به ابراتوماسیون‌ها داده‌اند. در سیستم اداری همه ما با اتوماسیون آشنا هستیم. ابراتوماسیون‌ها همه روندهای اداری را اتوماتیک می‌کند. اگر ما فناوری و دانش اتوماسیون نداشته باشیم با وضعیت سختی زندگی می‌کنیم. انفجار تولید و انتقال محتوای جدید ما را ناگزیر کرده است که با حجم زیادی از داده‌ها مواجه باشیم.
دبیر علمی این سمینار، دلیل برگزیدن عنوان «دستور کار جمعی جهانی» برای سمینار ششم را عملکرد انسان‌ها در بستر این داده‌ها بیان کرد و ادامه داد: ما در سطح ملی با داده‌های بزرگی نظیر داده بانک‌ها، داده‌های خدمات الکترونیک، شهرداری‌ها، داده‌های شهرهای مجازی، و داده‌های پیشخوان دولت روبرو هستیم. او با اشاره به کشور چین گفت: فقط در چین با انباری از داده‌ها روبرو هستیم. بیش از ۶۰۰ مرکز داده با حجم بالای ۵۰۰۰ سرور در جهان وجود دارد که ۳۹% آن در آمریکا، ۳۰% آن در اروپا و استرالیا و ما بقی در چین، ژاپن و سایر کشورها قرار دارد. حجم داده های بارگذاری شده بر شبکه اینترنت و مراکز داده بزرگ جهان در سال ۲۰۱۸، ۳۳زتابایت معادل ۳۳ تریلیون گیگابیتس بوده که در سال ۲۰۲۰ به ۵۹ زتابیت رسیده که پیش بینی می شود در سال ۲۰۲۵ به ۱۷۵ زتابیت برسد. زتابایت یعنی ۱۰ به توان ۲۱.
او در ادامه تاکید کرد: جهانی شدن قلمرو زندگی، ما را به سمت کشورهای دیگر می‌کشاند. جهانی شدن به مفهوم فراملی شدن است. پس ما نیز به سواد مجازی و دانش جدید داده‌بنیان نیازمند هستیم که بر منابع انبوه دانش تکیه دارد.
سپس وی در مورد ۵ تغییر موجود در بستر فضای جدید که ما را ناگزیر به گسترش حوزه سواد و دانش مجازی می‌کند، گفت: اول، تغییر در علوم و دانشگاه است. امروزه دانش محاسباتی قطعیت بیشتری نسبت به دانش تجربی دارد. موضوع دانش تجربی سعی و خطا بود. حتی در عرصه عمل هم در یافته‌ها عدم موفقیت‌هایی وجود داشت. ولی دانش محاسباتی تلاش دارد در عرصه مطمئن‌تری از دانش پیش برود.
دومین تغییر به بیان وی تغییر بزرگ در کسب و کارهاست. سوم، تحول عظیم در حوزه حکمرانی هوشمند است. امروزه دولت‌های قدرتمند و توانا کسانی هستند که از ظرفیت قدرت خدمات هوشمند بیشتری برخوردار هستند. دلیل این است که ما انسان‌ها خطا می‌کنیم ولی سامانه‌ها و الگوریتم‌ها خطا نمی‌کنند.
عاملی چهارمین تغییر بزرگ را در عرصه گذران اوقات فراغت دانست و ادامه داد: اکثر سامانه‌های جدید در حوزه بازی‌ها شکل گرفته و بعد به حوزه‌های خدمات دولت و کسب و کار راه پیدا می‌کند. اگرچه متاورس هنوز در حوزه بازی‌ها قدرتمند عمل می‌کند. او پنجمین تحول را در قلمرو رسانه‌ای دانست که امروزه در ایران با آن درگیر هستیم.
وی در پایان توصیه کرد: باید حوزه سواد را توسعه و دانش را به دانشِ شناخته شده‌ی محاسبه‌ای گسترش دهیم.

سخنران بعد دکتر یونس شکرخواه، عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران بود.
او ضمن خیر مقدم به حضار به تعریف واژه سواد پرداخت و گفت: سواد به نظر من نوعی سلاح خطرناک است. کسی که اصرار به باسوادی دارد و کسی که بی‌سوادی خود را پذیرفته است هر دو پایه‌های اصلی مسئله هستند. این موضوع نه تنها در جهان معاصر مصداق دارد بلکه دارای ریشه تاریخی است. در دوره‌ای که فیلسوف بزرگی چون افلاطون رسماً شعر و موسیقی را امری طبیعی و غیرمتعالی می‌دانست، این حوزه بزرگ سال‌ها از عرصه سواد حذف شده بود. و یا ارسطو که باعث شد همچنان شعر از سواد معاصر فاصله داشته باشد. او با اشاره به یکی از داستان‌های مولوی گفت: مولانا میگوید مرغ جان وقتی از گربه ترسید در سوراخی پناه گرفت. سوراخ خود را کَند و دانایی آن به همان اندازه و بنابراین ریشه سواد و مهارت آن به همان اندازه شد.
وی معنای سواد در فارسی را اینگونه توصیف کرد که مثلاً اگر از دور به شهری نزدیک می‌شوید دورنمایی مورد مشاهده از شهر سواد آن است. در واقع همان برداشت اولیه‌ای است که از مفهومی داریم ولی هنگام ورود به موضوع، داستان تغییر می‌کند. و آن سواد مبنا است. سپس تاکید کرد: اگرچه نمی‌توان نقطه پایانی برای سواد قائل شد ولی زمانی نقطه پایانی می‌توان برای سواد متصور بود که آن را از یک پدیده خارج کنیم. گذراندن کلاس سواد رسانه‌ای به معنای کسب مهارت آن نیست. اصلاً نمی‌توان به آن مهارت گفت. اگر به جایی برسیم که به فهم و برداشت متفاوتی از جهان پیرامون خودمان برسیم شبکه‌ای جدید برای ما متولد می‌شود.
پدر روزنامه نگاری آنلاین ایران در ادامه به این شعر بیدل دهلوی اشاره کرد که:
عاقبت بویی نبردیم از سراغ عافیت
ساحل گم‌گشته‌ی ما را به دریا ریختند
و در توضیح گفت: ما اگر آرام نمی‌گیریم برای این است که ساحل را از ما گرفته‌اند. سواد خط لاینقطع است و ادامه دارد. سواد را باید به یک پدیده درونی تبدیل کنیم که خود به خود حرکت کند. او در این زمینه ایام نوروز را مثال زد که مکانیسمی درونی، شما را وادار به نظافت و تهیه مایحتاج آن می‌کند و حاضر به هر کاری و هر خرجی هستید. زیرا تبدیل به آیین و فرهنگ شده است. سپس گفت: سواد هم باید در انسان حل شود. تعریف‌های امروزه سواد به دلیل ترس از رسانه‌هاست. وی به یک بیماری ناشی از مواجهه با مدیا اشاره کرد و گفت: بیماری فومو یعنی ترس از گم کردن خود که ناشی از مواجهه با مدیا است.
دکتر شکرخواه در نقد اصرار برخی افراد به خودنمایی با مقولات مرتبط با سواد رسانه ای گفت: اگر فردی اصطلاحات عدیده‌ای به کار می‌برد تردیدی نیست که بی‌سواد است و با آن اصطلاحات قصد غلبه بر مخاطب را دارد، یعنی به کار بردن این کلمات لزوما ناشی از فهم عمیق آنها نیست. سرگرم بودن با گوشی های موبایل هم به معنای یافتن یک همراه واقعی نیست. امروزه مردم با موبایل، وقت می‌گذرانند و نمی‌توان به چشم مونس به آنها نگریست. در واقع آن وسیله است که وقت فرد را مصرف می‌کند.
او در توضیح معنای دانش گفت: مسیر ارتباطات از دیتا شروع و مرحله دوم اطلاعات و سپس پردازش اطلاعات است که به آن دانش می‌گویند. بعضی افراد نه به مدرسه و نه به دانشگاه رفتند ولی معرفتی دارند که کارگشاست. امروزه برای دریافت معنای دقیق داده و اطلاعات باید خودمان را از حالت مدرسه‌ای خارج کنیم و به معرفت واقعی برسیم. نباید اسیر فناوری های جدید باشیم بلکه باید از آنها استفاده کنیم. حتی ابزاری مانند هوش مصنوعی فقط یک تکلونولوژی است نه موجودی خردمند. نکته پایانی دکتر شکرخواه که توجه حضار را برانگیخت این بود که: سواد تا درونی نشود، به انسان چشم باز نمی‌بخشد. در سال ۲۰۰۰ دامنه توجه انسان به ۱۲ ثانیه رسیده بود. امسال این عدد به ۸ ثانیه رسیده است. در حالی که دامنه توجه ماهی طلایی ۹ ثانیه است.
پس از مراسم افتتاحیه، ارائه مقالات در دو پنل موازی طبق برنامه زیر ادامه یافت:

نشست ۱: سخنرانی

سیدمیلاد موسوی حق‌شناس (دانشگاه تهران): مطالعه فناوری‌های شاخص در حوزه گرافیک‌های سه‌بعدی مبتنی‌بر وب (فارسی)

هیمانشو شکر میشرا (تلویزیون دهلی‌نو، هند): تغییرات آب‌وهوایی، بلایا و تهدیدهای توسعه پایدار: چارچوبی برای تقویت نظام‌های اطلاعات عمومی در مسیر توانمندسازی شهروندان (انگلیسی)

یونس یونسیان و محمدرضا وصفی (دانشگاه تهران: سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در نظریه شناختی و نوروساینس: مفهوم خاطره و نوستالژی در اقتصاد توجه (فارسی)

مهدیه ساده‌دشت (دانشگاه علامه طباطبایی): مهارت‌های مورد نیاز شهروندان عادی در دستیابی به سواد هوش مصنوعی (فارسی)

احسان شاه‌قاسمی (دانشگاه تهران): پیمایش در زمین بازی: درک سواد ورزشی (انگلیسی)

پراکاش کونا (پژوهشگر مستقل، هند): حقیقت عینی در ارتباطات جمعی: آموزش عموم مردم در پردازش انتقادی اطلاعات (انگلیسی)
 

نشست ۲: کارگاه آموزشی

صالح اصغری (همراه اول): سواد رقومی و اهمیت آن در آینده جهان شبکه‌ای (فارسی)

نواب همتیان (همراه اول): چالش‌های نظام‌سازی در مواجهه با مسئله بیوسایبورگ (زیست‌اندام‌های سایبری) در آینده تمدن ایران (فارسی)
 

نشست ۳: سخنرانی

دبیر نشست: دکتر زهره خوارزمی (دانشگاه تهران)

آلو اوزاراوغلو (دانشگاه اوزیگین، ترکیه): راه‌حل‌های حقوقی برای مبارزه با سخنان نفرت‌انگیز در سکوهای رقومی (انگلیسی)

علیرضا صالحی‌نژاد (دانشگاه تهران): سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی و سیاست: چگونه سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی سواد سیاسی را در عصر دیجیتال تکمیل می‌کند (انگلیسی)

پائولو باروسو (دانشگاه جدید لیسبون، پرتغال): درک سواد بصری فتوژورنالیسم در عصر اطلاعات نادرست (انگلیسی)

زینب قاسمی طاری (دانشگاه تهران): رسانه‌های اجتماعی و سواد رسانه‌ای: بررسی دستکاری و اطلاعات نادرست رسانه‌های اجتماعی در چارچوب ناآرامی‌های ۱۴۰۲ ایران (انگلیسی)

اولگا ویخروا، یاروسلاوا گورلووا، و کریستینا فلوریاک (دانشگاه دولتی لومونوسوف مسکو، روسیه): تلگرام بستری برای حفظ و اشاعه ارزش‌های سنتی در دیاسپورای آسیای مرکزی فدراسیون روسیه (انگلیسی)

الهام کدخدایی (دانشگاه تهران): پاسخ به خودنمایی اسرائیل برای ایرانیان: تحلیل موضوعی پاسخ‌ها به توییت‌های اسرائیل به زبان فارسی (انگلیسی)
 

نشست ۴: سخنرانی

دبیر نشست: دکتر احسان شاه‌قاسمی (دانشگاه تهران)

المیرا خانلرخانی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، صبا سادین خرم، و ساناز رهروانی (دانشگاه شیراز): بررسی روش‌مند سیاستگذاری آموزش سواد رسانه‌ای دانش‌آموزان در فنلاند: مدلسازی و بومی‌سازی (انگلیسی)

الهه نوری غلامی‌زاده (دانشگاه تهران): برنامه آموزش رسانه ملی آرژانتین: فرصت‌ها و چالش‌ها (انگلیسی)

ابراهیم محسنی آهویی (دانشگاه وین، اتریش): ظهور هومو کاگنیتکسس: پیامدهایی برای چشم‌انداز رسانه‌های جدید (انگلیسی)

ملیندا تی. کوئینونس، لای چنگ ونگ، و رودولف آنتونی آ. لاسرنا (سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در شبکه انجمن کشورهای جنوب‌شرقی آسیا، فیلیپین و مالزی): شایستگی‌های سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای معلمان آسه‌آن: مطالعه مقطعی دانش، نگرش‌ها و عملکردها در دسترسی، ارزیابی و ایجاد محتوای رسانه‌ای (انگلیسی)

زهرا معظمی (دانشگاه آزاد واحد تهران شمال): تبیین نقش کتابخانه‌های عمومی در آموزش سواد اطلاعاتی به کاربران در عصر دیجیتال (فارسی)

بنجامین دوک (دانشگاه لستر، بریتانیا): آینده مؤسسات انتشارات دانشگاهی: اهمیت شایستگی رسانه و سوادآموزی در صنعت ۰/۴ (انگلیسی)

فریبا افکاری (دانشگاه تهران): از دریای سنت تا موج نو: نقش هوشمندسازی کتابخانه‌ها در سپهر جهانی (فارسی)
 

نشست ۵: سخنرانی

دبیر نشست: دکتر محمد آقاسی

زهرا سادات روح‌الامین (دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی): تأثیر هوش مصنوعی بر سواد تاریخی (فارسی)

محمد آقاسی (دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی): هوش مصنوعی و لغزنده‌سازی افکار عمومی: چشم‌انداز جدید مفهومی (فارسی)

محمد عاملی (دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی): بازگشت هیولای سیستم (فارسی)
 

نشست ۶: کارگاه آموزشی

محسن فینی‌زاده (همراه اول): دگرگونی‌های سواد اطلاعاتی و سواد رسانه‌ای در نسبت با هوش مصنوعی (فارسی)

 برای دریافت مجموعه چکیده های ششمین سمینار سواد رسانه ای و اطلاعاتی اینجا کلیک کنید