انجمن ایرانی مطالعات جهان

به‌مناسبت نودمین سال آغاز روابط رسمی ایران و ژاپن، نخستین پیش‌نشست بررسی روابط تجاری و اقتصادی ایران و ژاپن با همکاری گروه مطالعات ژاپن و انجمن ایرانی مطالعات جهان در روز چهارشنبه ۱۰ مهر ۱۳۹۸ در دانشکده مطالعات جهان برگزار شد.

در آغاز نشست دکتر ناهید پوررستمی، معاون آموزشی، پژوهشی و تحصیلات تکمیلی و استادیار گروه مطالعات ژاپن ضمن خیرمقدم به حضار از جمله کارشناسان وزارت امورخارجه و مرکز مطالعات این وزارتخانه، دو رایزن فرهنگی و اقتصادی سفارت ژاپن در تهران، کارشناسان اداره میز ژاپن، و نمایندگان شرکت‌های مختلف ژاپنی از جمله میتسوبیشی، تومن و ماروبنی، به بیان تاریخچه رشته مطالعات ژاپن در دانشکده مطالعات جهان پرداخت و هدف از تأسیس آن را شناخت بیشتر این کشور از ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و اقتصادی برای برقراری روابط بین‌المللی عمیق‌تر عنوان کرد. دکتر پوررستمی علت برگزاری این نشست‌های اقتصادی- تجاری در دانشکده مطالعات جهان را فعالیت‌ها و برنامه‌های خوب سفارت ژاپن در ایران و وزارت امور خارجه عنوان کرد و خبر از برگزاری پیش‌نشست‌های دیگر و همایشی در آذر ماه در این موضوع داد.

سخنرانان این نشست استاد خسرو معتضد، تاریخ‌نگار، و مهندس عبدالحسین بیات، عضو اصلی هیئت مدیره و مشاور مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی بودند.

استاد معتضد، به بیان تاریخچه روابط ایران و ژاپن پرداخت. به گفته وی تاریخچه روابط ایران و ژاپن به سال ۱۸۸۰ میلادی و به دوران ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد. ایران و ژاپن دو کشور کهن در دو سوی قاره آسیا هستند با قدمتی شامخ و در خور افتخار و با یک تضاد بزرگ؛ ایران در دل خشکی و در گذرگاه غرب و شرق و محل عبور اقوام و سپاهیان مهاجم از ممالک مختلف بوده است، در حالی که ژاپن در دل اقیانوس و تا حدود زیادی فارغ از تهاجم به‌سر برده است. ژاپن در نیمه دوم قرن نوزدهم، در کمتر از ۵۰ سال خود را به پای قدرت‌های بزرگ اروپایی رسانده است.

استاد معتضد از روزنامه حبل‌المتین، شواهد بسیاری درباره علایق مشترک ایران و ژاپن نقل کرد و مواردی که در این روزنامه درباره ژاپن به چاپ می‌رسیده است. از جمله اینکه امپراتور ژاپن به‌دلیل آنکه کفش ساخته ژاپنی نداشت حاضر به خروج از خانه نشده بود، لذا برای وی کفش ژاپنی دوختند. یا زمانی که قشون ژاپن در جنگ با روسیه برای کشیدن توپ‌های خود نیاز به طناب داشتند، زنان ژاپنی موهای خود را تراشیدند تا با آن طناب‌های محکمی بافته شود. این وقایع برای ایرانیان آن زمان جالب و تحسین‌برانگیز بوده است.

استاد معتضد ضمن تمجید از دکتر هاشم رجب‌زاده که سفرنامه‌ها و منابع مهمی را درباره ژاپن ترجمه و تألیف کرده است، از عمده منابع و سفرنامه‌های ایرانی و ژاپنی نام برد، از جمله کتاب سفینه سلیمانی نوشته محمدربیع محمدابراهیم مربوط به سال ۱۰۹۴ تا ۱۰۹۸ هجری قمری، سفرنامه یوشیدا ماساهارو از ایران در سال ۱۸۸۰ تا ۱۸۸۱ میلادی، سفرنامه فوروکاوا در سال ۱۸۸۰ تا ۱۸۸۱ میلادی، سفرنامه یه‌ناگا تویوکیچی به سال ۱۸۹۹، سفرنامه ناکامورا نائوکیچی به سال ۱۹۰۲ میلادی، سفرنامه سوزوکی شین در سال ۱۹۰۵ تا ۱۹۰۶، سفرنامه ایران ماساجی اینووه در ۱۹۰۲ میلادی، سفرنامه نونی دائی‌شیرو در سال ۱۳۰۲ هجری شمسی، سفرنامه اوچی یاما ایواتارو در سال ۱۳۰۵ هجری شمسی، سفرنامه کوزونی تاکاتسوی در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی، سفرنامه کاسا ما آکی‌ئو در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی، یادنامه تایراتایزو در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی، سفرنامه ایران و ورارود اوباگه آلی‌کاکو در سال ۱۹۱۰ میلادی که بخشی از کتاب چهل هزار فرسنگ از شمال به جنوب جهان است، سفرنامه کازاما که نخستین وزیرمختار ژاپن در ایران بود در سال ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۱ هجری شمسی، یازده سفرنامه از ژاپنی‌هایی که بین سال‌های ۱۹۳۱ تا ۱۹۴۱ از ایران دیدار کرده بودند، چهارده سفرنامه در سال‌های ۱۳۲۱ تا ۱۳۹۱ هجری شمسی.

ترجمه سفرنامه‌هایی درباره چین و ژاپن در دوران ناصرالدین شاه قاجار آغاز شد. پیش از آن نیز عبدالفتاح گرمرودی در التزام میرزا حسین‌خان آجودانباشی در سال ۱۲۴۴ هجری قمری به اروپا اعزام شد که اطلاعاتی درباره دولت ژاپن کسب کرد و در سفرنامه خود آورده است. نخستین‌بار، میرزا ابراهیم صحاف‌باشی نیز به‌همراه همسر خود در زمان مظفرالدین شاه سفری به ژاپن داشت و در آنجا با ایرانی‌ای به نام آبکار ارمنی ملاقات کرد که در کار تجارت بود.

استاد معتضد به نقل از پروفسور گامو، استاد دانشگاه توکیو، بیان داشت در ساخت بسیاری از اشیای زینتی خزانه سلطنتی از اشیای هنری ایران الهام گرفته شده اشت. همچنین، یکی از خانواده‌های ثروتمند ژاپنی، ورقه کاغذی در اختیار دارد که اشعاری به فارسی و از مثنوی روی آن خطاطی شده است که به سال ۱۲۱۷ میلادی بازمی‌گردد. نیم‌تنه‌ای از بافت کاشان، لباس رزم فرمانده ارتش ژاپن بوده است. در میان ادوات موسیقی ژاپن نیز سازی به‌نام بیوا وجود دارد که سازی ایرانی است.

به گفته این تاریخ‌نگار، ایران و ژاپن همواره مراودات صمیمانه‌ای با یکدیگر داشته‌‌اند. پیروزی ژاپن در برابر روسیه باعث جاری‌شدن اشک شوق در ایرانیان و بمباران اتمی ژاپن باعث اندوه ایرانیان شده است.

بین سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ روابط ایران و ژاپن در کمال مودت بوده است و و وقتی انگلستان از کمک به ایران امتناع کرد، قرار بوده است دانشجویان ایرانی برای آموزش فنون دریایی و کشتی‌سازی عازم ژاپن شوند.

در ژوییه ۱۹۲۹ میلادی سفارت ژاپن در تهران گشایش یافت و در سال بعد سفارت ایران در توکیو گشایش یافت. در سال ۱۹۴۲ میلادی این رابطه قطع شد و در مارس ۱۹۴۵ تحت فشار متفقان، ایران به ژاپن اعلام جنگ کرد. در نوامبر ۱۹۵۲ در دوران دکتر مصدق، روابط دوباره از سرگرفته شد. در سال ۱۹۵۵ ایران در نمایشگاه بین‌المللی ژاپن شرکت کرد و از خشکبار ایران استقبال شد.

این استاد تاریخ‌نگار در جمع‌بندی سخنان خود به موارد زیر اشاره داشت. اکثر مردم ایران به ملت ژاپن احترام می‌گذارند. ژاپن الگوی تحول شرقی در ذهن ایرانیان است که با قناعت و صرفه‌جویی و ساده‌زیستی عجین شده است. رجال ژاپنی نمونه‌هایی از وطن‌دوستی و در نزد ایرانیان محبوب بوده‌اند. احیای ژاپن پس از جنگ جهانی دوم و رشد صنایع آن برای ایرانیان جالب و شگفت‌انگیر بوده است. ورود نفتکش‌های ژاپنی به ایران در دوران بحران نفت ایران با استقبال گرم مردم جنوب همراه بود و ایرانیان با ژاپنی‌ها در زمینه‌های پتروشیمی و نفت مراودات حسنه‌ای داشته‌اند. ایرانیان در کسوت کامی‌کازا خلبانان نظامی ژاپنی را تحسین می‌کردند و الگو قرار داده بودند. ایرانیان صداقت و پاکدامنی دولتمردان ژاپنی را ستوده‌اند.

مهندس بیات، با موضوع «افق روابط اقتصادی و تجاری ایران و ژاپن در حوزه صنعت پتروشیمی»، با تأکید بر افق آینده روابط ایران و ژاپن، دومین سخنران این نشست بود. به گفته وی صنعت پتروشیمی ایران دومین عنصر تحول‌زا و پیشران اقتصاد ایران بوده است. وی با ذکر محورهای زیر به سخنان خود ادامه داد.

نخست، به مبادله لیسانس میان ایران و ژاپن از ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۵ اشاره داشت. همچنین، از سرمایه‌گذاری‌های مشترک در پتروشیمی بندر امام خمینی ماهشهر و پتروشیمی مهر در عسلویه سخن گفت و سنگین‌ترین مبادله پتروشیمی ایران را با ژاپن و در بندر امام خمینی بیان داشت.

طرح‌های پایه پتروشیمی از دیگر مباحث مطرح‌شده او بود که با مشکلات منابع مالی و زیرساخت برای انتقال سرمایه مواجه شد. همکاری بانک‌های خارجی از جمله بانک JBic ژاپن در کمک به ایران در پرداخت فاینانس‌های به‌موقع خود را از جمله افتخارات دولت ایران در پرداخت بدون تأخیر و عمل به تعهدات بین‌المللی خود خواند.

به گفته وی، ایران و ژاپن در زمینه‌های زیر روابط گسترده و موفقی با یکدیگر داشته‌اند: خدمات فنی و تعمیرات ماشین‌آلات و تجهیزات؛ آموزشی، محیط‌زیستی، بهداشت، آتش‌نشانی؛ مشارکت در طرح‌های تحقیقاتی؛ برگزاری همایش‌ها و نمایشگاه‌های صنعتی- تجاری مشترک؛ ارائه خدمات پیمانکاری؛ و مبادلات تجاری و بازرگانی در خرید تجهیزات، واردات محصولات پتروشیمی، و صادرات محصولات پتروشیمی.

بعد از برجام نیز در حوزه‌های زیر فعالیت‌های موفقی را آغاز کردند: مایع‌سازی و صادرات از اتاق ایران؛ اعلام آمادگی برای فاینانس؛ مشارکت در توسعه سواحل مکران؛ پیشنهاد برگزاری دوره‌های آموزشی مدیریت کربن؛ پیشنهاد برگزاری دوره آموزشی مهندسی ایمنی فرایند و ایمنی؛ تفاهم‌نامه مطالعات امکان‌سنجی طرح‌های GTP/GTO؛ پیشنهاد تغییر فرایند کلر آلکالی.

به گفته مهندس بیات، افق همکاری‌های پیش‌روی دو کشور در زمینه‌های زیر گسترده است: امکان توسعه آسان و کم‌هزینه صنعت پتروشیمی ایران در مناطق ویژه اقتصادی ایران؛ ذخایر گاز و نفت ایران؛ دسترسی آسان به آب‌های آزاد بین‌المللی از طریق ایران؛ ۵۳ طرح پتروشیمی آماده سرمایه‌گذاری در ایران.

خاتمه‌بخش سخنان وی طرح پیشنهادهای زیر بود: تأمین دانش فنی واحدهای پتروشیمی؛ مشارکت در سرمایه‌گذاری در طرح‌های پتروشیمی؛ مشارکت در طرح‌های تحقیقاتی، پژوهشی و آموزشی؛ تأمین قطعات و تجهیزات مورد نیاز صنعت پتروشیمی؛ تأمین کاتالیست‌ها و مواد شیمیایی لازم برای صنعت پتروشیمی؛ برنامه‌ریزی برای افزایش صادرات پتروشیمی.

وی ضمن اشاره به فعالیت‌های موفق ایران و ژاپن در حوزه نفت و پتروشیمی، دو دولت و ملت ایران و ژاپن را دو دولت و ملت دوست خواند و آرزو کرد این روابط همچنان دوام یابد و گسترش یابد.

پس از پرسش حضار و پاسخ سخنرانان، با غذاهای ژاپنی از حاضران پذیرایی شد. در برگزاری این نشست در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، انجمن ایرانی مطالعات جهان و کمیته مشترک بازگانی ایران و ژاپن مشارکت داشتند.