انجمن ایرانی مطالعات جهان

نشست کرسی یونسکو در فضای مجازی به مناسب روز اینترنت امن‌تر در دانشکده مطالعات جهان برگزار شد.
به مناسب روز جهانی اینترنت امن‌تر، نشست کرسی یونسکو در فضای مجازی در روز سه‌شنبه ۲۹ بهمن ماه در دانشکده مطالعات جهان برگزار شد. سخنرانان این نشست دکتر محمد صادق نصرالهی (عضو هیئت علمی دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع) و دکتر احسان شاه‌قاسمی عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشکده مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران و مجتبی حاجی‌‌جعفری پژوهشگر رسانه‌های اجتماعی دانشگاه تهران بودند.

اولین سخنران این نشست دکتر نصرالهی بود که به موضوع فضای مجازی سالم، مفید و ایمن در ایران، از مفهوم پردازی تا سیاستگذاری پرداخت. وی در ابتدای صحبت خود به این نکته اشاره کرد که مفهوم و گفتمان اینترنت امن و بعد از آن اینترنت امن‌تر از بعد از سال ۲۰۰۰ شکل گرفت که آمریکا و غرب پیشگام این حوزه بودند. اما این گفتمان از سال ۹۳ در اسناد سیاسی ایران ظاهر شد. مهمترین خصوصیت اینترنت امن در غرب تمرکز بر روی اقشار آسیب‌پذیر است و هدف آن جلوگیری از انتشار محتویات نامناسب و آموزش مخاطبان در برابر خطرات فضای مجازی بوده است. این تجربه برای ایران الهام بخش بوده است و نگاه به سالم سازی فضای مجازی از همان سالهای ابتدایی ورود اینترنت به ایران وجود داشته است به طوری که با گسترش استفاده از اینترنت در موسسات علمی و دانشگاهی، خرید فیلترشکن نیز برای جلوگیری از ورود اطلاعات مخرب انجام شد. وی در ادامه به برخی مهمترین اسناد مصوب در حوزه امنیت سایبری پرداخت که نقطه عطف ورود سیاستگزاران به اینترنت امن مربوط به مصوبه‌ای شورای عالی فضای مجازی در سال ۱۳۹۳ تحت عنوان توسعه فضای مجازی سالم، مفید و ایمن (سما) بود. دغدغه اصلی این مصوبه توجه به قشر آسیب‌پذیر اینترنت یعنی کودکان و نوجوانان و ایجاد یک بستر مناسب برای داشتن یک زیست سالم و داشتن یک فضای امن در هنگام استفاده از فضای دیجیتال و وب بود. وی به ارائه بسته‌های اینترنتی امن ویژه کودکان توسط شرکت‌های ارائه دهنده اینترنت و به اهمیت توجه تخصصی و دسته بندی شده فضای‌ اینترنت اشاره نمود. وی در مورد هدف این مصوبه چنین گفت: ممانعت از نشر محتویات مضر و مضاف بر آن دریافت اطلاعات مفید توسط کاربر مهمترین انگیزه و دغدغه به دلیل وجود یک اجماع کلی در بین نخبگان این عرصه بوده است.

سه بخش اصلی این مصوبه تعریف سه مفهوم سالم، مفید و ایمن است که در نهایت تعریف کلی سما : فضایی متشکل از شبکه‌های ارتباطی که در آن محتوا و خدمات مفید در چارچوب مبانی و ارزش‌های اسلامی و قوانین و مقررات کشور ارائه می‌شود و کاربران می‌توانند براساس ویژگی‌های جمعیتی از محتوا و خدمات مورد نیاز بهرمند شوند و حتی‌الامکان در برابر محتوا  و رفتارهای آسیب‌زا محفوظ بمانند. نکته مهم در این مصوبه توجه به مبانی به ارزشها در کنار قوانین و مقررات و توجه به ویژگی‌های جمعیتی است. طبق این ویژگی لازم است زیست‌بوم‌های تخصصی براساس جنسیت، شغل، سن، اهداف و کاربرد وجود داشته باشد.
وی همچنین یادآور شد بین مفاهیم سالم، مفید و ایمن تمایز مفهومی وجود دارد. وجه تمایز سما با آنچه که منظور غرب از اینترنت امن است در شاخصه مفید بودن است به این شکل که مصوبه سما علاوه بر اینکه به عدم دریافت اطلاعات مضر توجه دارد به جنبه‌های ایجابی و قرار دادن محتوای مفید تاکید دارد. در حالی که در اینترنت امن غرب صرفا به عدم وجود محتوای مضر توجه شده است.
وی در ادامه به وب سایت نی‌نی سایت به عنوان سایتی که مخاطب محدود ولی نگاه متمرکز و قوی به مخاطب دارند اشاره نمود. در مقابل سایت‌های دیگر با «شهوت جذب حداکثری و فله‌ای مخاطب» مواجه هستند و کل جامعه ایران را مخاطب خود می‌دانند و هیچ مرز و تقسیم بندی برای مخاطب خود ندارند.
دکتر احسان شاه‌قاسمی سخنران دوم این نشست بود که به مسئله اینترنت امن و خانواده پرداخت. وی هدف این بحث را داشتن زندگی خوب بیان داشت. وی با اشاره به ضرر بسیار اینترنت برای کودکان متذکر شد اینترنت تخیل را از افراد میگیرد. زیرا افراد در صورت عدم دسترسی به اینترنت و در زمان بیکاری در مورد مسائل و معضلات فکر می‌کنند و تخیلات خود را تقویت می‌کنند. علاوه بر این اعضای جامعه به دلیل گسترش استفاده از اینترنت با یکدیگر صحبت ندارند و تعاملات بین آنها به شدت کاهش می‌یابد.
وی همچنین به این نکته اشاره کرد اگر هوش توانایی حل مسائل پیچیده باشد کودکان در دنیای امروز از هوش کمتری برخوردار هستند. زیرا مهمترین پیچیدگی مسئله ارتباطات بین فردی است و مهمترین جنبه هوش، هوش اجتماعی است. کودکان امروز چون آموزش ندیده‌اندچگونه با دیگران تعامل داشته باشند. وی از دیگر مشکلات فعلی جامعه را مسئله تک فرزندی و زومند شدن کودکان دانست که در نتیجه آن کودکان خواسته‌های خود را به والدین تحمیل می‌کنند. وی همچنین به این نکته اشاره کرد همه جامعه می‌دانند اینترنت نه تنها چیز مفیدی برای کودکان ندارد که بسیار مضر می‌باشد ولی به راه‌ها و عنواین گوناگون تلاش در نادیده گرفتن این معضلات دارند و بحث سواد رسانه‌ای را مطرح می‌کنند. از نظر وی سواد رسانه‌ای بزرگترین خیانت به کودکان و جامعه آسیب‌پذیر می‌باشد.

آسیب دیگری که وی در ادامه سخنان خود به آن اشاره کرد بحث روابط ناایمن بود. بسیاری از افراد به خصوص در سنین نوجوانی و متاسفانه بعضا در کودکی تصور می‌کنند می‌توانند یک رابطه را شروع کنند و هر زمان که بخواهند از آن خارج شوند اما مطالعات جامعه‌شناختی نشان می‌دهد این افراد به خصوص دختران آسیب‌های بسیاری را در این روابط و در هنگام قطع رابطه متحمل می‌شوند.
آخرین سخنران این نشست مجتبی حاجی‌‌جعفری بود که به بحث سیاستگزاری اینترنت امن در جهان پرداخت. وی در ابتدا به این نکته اشاره نمود که به جز ایران تمامی کشورهای جهان به اشکال مختلفی درگیر این مسئله هستند و دغدغه اینترنت امن منحصر به ایران نمی‌شود.
وی در ادامه به سیاست‌های کشورهای دیگر در حوزه اینترنت امن‌تر پرداخت. از نظر وی بخش عمده‌ای از این سیاست‌ها در حوزه آموزش و افزایش سطح سواد و مهارت دانست. همچون ایران دیگر کشورها نیز توجه خود را بر روی اقشار آسیب‌پذیر در مقابل مضرات محتوای ناسالم گذاشته اند. وی در ادامه به این نکته اشاره کرد که متاسفانه در ایران علاوه بر مشکل سیاست‌گزاری، ساده‌ترین اقدام که آموزش است مورد بی توجهی واقع شده است. در این خصوص نه تنها دولت و آموزش و پرورش اقدام موثری انجام نداده‌اند که فعالان عرصه ارتباطات نیز در این خصوص کم‌کاری کرده‌اند.
از دیگر اقدامات انجام شده در خصوص گسترش اینترنت امن‌تر در دیگر کشورها ایجاد زیرساخت مشاوره و امدادرسانی بوده است که در مواقعی که کودکان و خانواده‌ها در این فضا دچار مشکل می‌شوند مشاوره‌ای از سوی افراد متخصص این حوزه دریافت کنند. علاوه بر این بحث وجود پلیس امنیت در فضای مجازی و وجود راه ارتباطی در خصوص گزارش فعالیت‌های مخرب افراد در فضای مجازی مسئله مهمی است که در تعدادی از کشورها مورد توجه قرار گرفته است. در این خصوص در ایران هرچند مراکزی به صورت جزیره‌ای در این حوزه فعال هستند اما تاکنون مشخص نشده است اگر کسی دچار مشکل شود به کجا باید مراجعه کند. علاوه بر این اطلاع رسانی درستی در خصوص خدمات ارائه شده توسط این مراکز انجام نشده است و لازم است خطوط ارتباطی مانند help lines و child lines برای کمک به افراد آسیب دیده ایجاد شوند.
عمده‌تری سیاست های انجام شده در این حوزه را می‌توان در محدودسازی و مسدودسازی و قانون‌گزاری برای دسترسی به محتوای خاص اشاره نمود. از سال ۲۰۱۴ بحث توسعه دسترسی مطرح شده است که در آن می‌توان یک اینترنت با محدودیت و بهینه شده برای کودکان را درخواست و در اختیار کودکان قرار داد. علاوه بر این شناسنامه‌دار کردن کاربران و مخاطبان و تولید محتوای مناسب کودکان و فعال کردن سرویس کودکان از جمله مهمترین اقدامات لازم در این خصوص می‌باشند.
این نشست با پرسش و پاسخ شرکت کنندگان در جلسه و اهدای لوح تقدیر به پایان رسید.