انجمن ایرانی مطالعات جهان

پنجاه و هشتمین نشست کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی؛ دو فضایی شدن جهان در روز دوشنبه ۲۲ آبان ۱۴۰۲ با همکاری انجمن ایرانی مطالعات جهان برگزار شد. سخنران این نشست، داوود طالقانی، دانشجوی دکتری دانش اجتماعی مسلمین دانشگاه تهران و دانش آموخته کارشناسی ارشد معارف اسلامی فرهنگ ارتباطات و گرایش مطالعات سیاست‌گذاری دانشگاه امام صادق (ع) بود.

 

او در ابتدای سخنرانی خود با عنوان «سینمای سایبرپانک: زمینه‌ها مضامین و انشعابات» در تعریف مفهومی و لغوی سایبرپانک گفت: سایبرپانک از ۲ لغت سایبر و پانک تشکیل شده است. پانک به فرهنگ بزهکاری جوانان گفته می‌شود که از دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی شکل گرفت و معنای لغوی آن چوب خیس و غیرقابل استفاده است.
وی سپس به تشریح شرایط به وجود آمدن سایبرپانک پرداخت و گفت: یکی از آنها شرایط تکنیکی است. از نیمه دوم قرن بیستم به بعد گسترش کامپیوترهای شخصی و به خصوص از دهه ۹۰ میلادی به بعد وجود شبکه‌های اینترنت بنیان‌های این فرهنگ را به وجود آورد. بازی‌های ویدیویی نیز امکان رویاپردازی درباره جهان‌های موازی با دنیای واقعی با تم سایبری را فراهم کرد. در شرایط سیاسی، در دوران جنگ سرد دولت‌ها تصمیم گرفتند آرمان‌شهرهای یکدیگر را تخریب کنند. وجه اتوپیایی سینمایی سایبرپانک بسیار زیاد است. در شرایط فرهنگی، هالیوود و تلویزیون‌ها سینما را وارد زندگی روزمره انسان می‌کنند. او ژانر علمی_تخیلی را در بین ژانرهای سینمایی بسیار محبوب دانست و از ژانرهای جدیدی چون ژانر ابر قهرمانی و سایبرپانکی نیز صحبت به میان آورد و از برخی جوانب، ژانر سایبرپانک را زیر شاخه ژانر علمی-تخیلی به حساب آورد.
وی در بخش دوم سخنرانی خود درباره زمینه‌های تکنیکی، فرهنگی و سیاسی که منجر به ظهور سینمای سایبرپانک شده است بحث کرد و از شش مضمون اصلی در سینمای سایبرپانک یعنی سایبورگ، هوش مصنوعی، هکرها، متاورس، ارز دیجیتال، و شبکه‌های اجتماعی نام برد.
طالقانی در تشریح هر یک گفت: با ظهور انسان جدید به نام سایبورگ، روابط کار و جنسیت و تلقی‌های انسان‌شناسانه در فضای سایبری تغییر کرده است و از دوگانه‌های قدیمی دیگر نمی‌توان استفاده کرد. در سایبورگ‌ها بدن متلاشی شده و ارگان‌های انسان تغییر می‌کند و با عرصه جدیدی از اراده سر و کار داشته و در زندگی چالش دارند.
او درباره دومین مضمون یعنی هوش مصنوعی توضیح داد: از ابتدای ظهور سینمای علمی تخیلی اثراتی از هوش مصنوعی وجود داشته است. هوش مصنوعی تاریخ ندارد و نمی‌دانیم در مورد گذشته یا آینده صحبت می‌کند. سومین مضمون به بیان وی حضور هکرها در سینمای سایبر بانک است. تصویر هکر تبدیل به یک نشانه شده است. هکرها می‌توانند قدرت تخریب‌کنندگی بالایی داشته باشند. هکر در سینما یک چهره سیاسی است.
بنا به اظهارات وی در متاورس اینطور تلقی می‌شود که یک دنیای مجازی اطراف ما را فرا گرفته و ما باید از این دنیای پیرامونی رها شده و به دنیای واقعی وارد شویم. سایبرپانک به متاورس نظر منفی دارد. زیرا معتقدند متاورس قصد سلب اراده انسان‌ها را دارد و آنها را به انقیاد می‌کشاند.
او خاطر نشان کرد: ارز دیجیتال اگرچه در دوران کرونا برجسته شد ولی دارای دو رویکرد اصلی در آثار سینمایی یعنی ساختن فیلم‌های جنایی در این زمینه، و پس از کرونا ساختن فیلم‌های آموزشی برای مخاطب بوده است. وی در توضیح مضمون ششم، فیلم اسکرین را مثال زد که تمام وقایع در چهارچوب یک صفحه مانیتور کامپیوتر دیده می‌شود. وی افزود: حضور شبکه‌های اجتماعی در سینمای سایبرپانک لزوماً انتقادی نیست.
در ادامه وی انشعابات سایبرپانک را به این صورت برشمرد: انشعابات آینده باورانه، یعنی پانک‌هایی که تکنولوژی‌های امروز را در آینده‌ای دور یا نزدیک ترسیم می‌کنند. و انشعابات بازآینده‌باورانه، که در آن پانک به جای آنکه سرنوشت تکنولوژی‌های فعلی را در آینده جستجو کند به تکنولوژی گذشته باز می‌گردد. و آنها را دوباره در آینده‌ای دور یا نزدیک به مهم‌ترین تکنولوژی‌های اصل تبدیل می‌کند.
وی سپس به توضیح شاخه‌ها یا ساب‌ژانرهای سینمای سایبرپانک پرداخت و گفت: یکی از این شاخه‌ها بایوپانک یا فیلم‌هایی درباره بیوتکنولوژی است. مورد دیگر نانوپانک است. در نانوپانک مسئله کوچکی اشیا و نفوذ به ریزترین اجزای سازنده بدن انسان و جهان است.
او از استیم پانک به عنوان محبوب‌ترین شاخه سایبرپانک نام برد و گفت: فضای داستان ژول‌ورن که به ژانر علمی تخیلی بسیار نزدیک است اولین زمینه‌ها را برای شکل‌گیری استیم پانک را فراهم کرد. دیزل پانک موتور سوخت، نقش آفرینی جدی و فعالی در فیلم‌های سینمایی دارد. فیلم‌هایی که درباره بمب اتم هستند ذیل سینمایی اتم پانک قرار می‌گیرند. سایه‌های سیاه و خط‌های شکننده و نورهای زننده جزو سینمای نوآر هستند. یکی از شاخه‌های نئونوآر که با ژانر علمی تخیلی و فانتزی نیز تلفیق شده بود نئونوآر فانتزی است که در اصطلاح به آن تکنوآر می‌گویند که جزو انشعابات و شاخه‌های سینمای سایبرپانک نیز به شمار می‌رود.
 وی در پایان پس از معرفی تعدادی از فیلم‌های سینمای سایبرپانک تاکید کرد: روایت فلسفی این فیلم‌ها این است که ناآگاهانه تئوری سایبرپانک را بیان و یا نویسندگانی با نوشتن رمان‌هایی آنها را به وجود آورده‌اند. او همچنین ایده‌های سایبرپانک را برخاسته از هنر و فلسفه دانست نه از سینما.
سخنرانی های کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی با هدف آشنایی مخاطبان با مسائل جدید دنیای علم و فناوری و ارتباط آنها با مسائل فرهنگی برگزار می شود.