انجمن ایرانی مطالعات جهان

باسمه تعالی

نشست «بازاندیشی کارکرد دولت‌ها در عصر کرونا و پساکرونا» برگزار شد. چهارمین نشست از دومین سلسله‌ نشست‌های همه گیری کرونا و تحولات جهانی با سخنرانی دکتر جهانگیر کرمی، دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، روز چهارشنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ با عنوان «بازاندیشی کارکرد دولت‌ها در عصر کرونا و پساکرونا» برگزار شد.
 

دکتر کرمی در ابتدای سخنان خود درباره «دولت» و این که زندگی اجتماعی بشر از آغاز در ساختارهای قومی و قبیله ای، تکامل شهرها، دوران امپراتوری ها و بعدتر در نظام های جمهوری شکل و رسمیت داشته است، گفت: آنچه ملت- دولت (Nation State)  نامیده می شود در واقع محصول تحولات اروپایی سده هفدهم میلادی است که منجر به ایجاد مفهوم جدیدی از دولت شد. در قرن بیستم این مفهوم گسترش یافت و به اختصار «دولت مدرن» نامیده شد و به عنوان مهمترین بازیگر در عرصه بین المللی و اصلی ترین مفهوم در تحلیل مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و بین المللی، بعضا بر دولت هایی که از گذشته نیز وجود داشتند و خود تولید کننده این مفهوم بودند نیز تاثیر گذاشت.
دانشیار دانشکده مطالعات جهان در ادامه به چالش های بسیار جدّی که مفهوم دولت در سده بیستم با آن مواجه شد اشاره کرد و بیان داشت: زمانی که دولت ملی در اروپا گسترش پیدا کرد، در دیگر نقاط دنیا با چالش ها و تحولات فراوانی رو به رو شد، به گونه ای که خیلی ها آن را به کم رنگ تر شدن نقش دولت، پایان دوره دولت و کم اهمیت شدن ساختار های متفاوت از دولت نسبت دادند. مهم ترین این تحولات عبارت بودند از: ۱-گسترش نهادگرایی بین المللی و شکل گیری انواعی از نهادهای مختلف در سطوح منطقه ای و بین المللی، ۲-حقوق بین الملل، که از قرن هفدهم شکل گرفت و در قرن بیستم مفاهیمی را ایجاد کرد که از آنها به عنوان چالش ماهیت و کارکرد دولت یاد می شد، همانند مسائل و قواعد حقوق بشر، اصل مسئولیت حمایت که مفهوم آن حاکمیت تحت حمایت، عدم مداخله و مرزهای ملی و ساختار آن بود که این قواعد را به چالش می کشید و ۳- منطقه گرایی که در اواسط قرن بیستم از نهادگرایی منطقه ای در مناطق مختلف دنیا و همگرایی منطقه ای، به روند مؤثر تبدیل شد به ویژه در دهه ۷۰ میلادی در بیشتر مناطق جهان «نهادهای منطقه ای» شکل یافت و در دهه ۹۰ به اوج خود رسید و عده ای به این باور رسیدند که جهان آینده در قالب منطقه گرایی ها سامان خواهد گرفت و دولت ها دیگر ارزش گذشته را نخواهند داشت.
وی با اشاره به روند جهانی شدن خاطر نشان کرد: جهانی شدن یک موضوع اساسی است که از دهه ۸۰ میلادی آغاز شد و در حوزه های مختلف گسترش یافت و این باور غالب شد که دیگر عصر دولت ها به پایان رسیده و یک حکمرانی جهانی در حال شکل گیری است، دیر یا زود غالب نهادهای بین المللی یکپارچه خواهند شد و شاهد به چالش کشیدن بسیاری از نظریات در حوزه سیاست های بین المللی و اجتماعی خواهیم بود. همان گونه که در گذر قرن های ۱۷، ۱۸ و ۱۹ میلادی، مفهوم دولت نتوانست آن طور که باید و شاید به کار خود ادامه دهد در این ساختار پساوستفالیایی هم به لحاظ حقوقی، نهادی و روندهای بین المللی، فکری و نظری به یک متغیر کمرنگ تبدیل شده بود و حاکمیت متحول می شد و مفهوم مطلق خود را از دست می داد و با غلبه مفاهیم بشردوستانه و مسئولیت های حقوق بشری، اهمیت مرزها در پرتو تجارت بین المللی کم تر می شد. در کنار این مسائل، تعریف و تفسیری از کلمه «امنیت» که در گذشته به عنوان امنیت ملی تلقی می شد جای خود را به امنیت فردی، امنیت انسانی، امنیت منطقه‌ای، امنیت بین‌المللی و امنیت جهانی داد که مجموعه این عوامل شرایطی را به نوعی برای دولت و کارکرد آن تغییر دادند.
دکتر کرمی در بخش پایانی سخنان خود به بحران کرونا و تهدیدات پیش روی دولت ها اشاره کرد و گفت: در واقع کرونا یکی از این تهدیدات است و تفسیر موسع از امنیت ملی یا صرفا در حوزه های نظامی را متصور می شود. این تهدید تبدیل به یک مسئله و یک بحران جهانی شده است. به تعبیری از قلمرو دولت ملی فراتر رفته و کم کم به یک امر فراگیر در کل دنیا تبدیل شده است که تاثیرات مهمی بر دولت داشته که از جمله آنها می توان به تشدید فقر در کل کشورهای دنیا، بحران اقتصادی در داخل کشورها، محدود شدن تجارت جهانی برای برخی از کشورها، بحران غذایی برای کشورهای فقیر و تضعیف نهادهای منطقه ای و بین المللی اشاره کرد. در حال حاضر انتظارات از دولت ها افزایش پیدا کرده است و مردم، دولت را نخستین پناهگاه و حامی خود می دانند و دولت هایی موفق تر هستند که در آن اسطوره «دولت» به نوعی احیا شده و مفهوم دولت اهمیت بیشتری بیابد. در این میان انتظار ملت ها از دولت در شرایط کرونا یکی از موضوعاتی است که به شدت نظریات مربوط به جهانی شدن، دولت حداقلی، بین الملل گرایی و چپ گرایی را به چالش طلبیده است.
انجمن ایرانی مطالعات جهان با همکاری دانشکده مطالعات جهان، سلسله‌نشست‌های مجازی «همه‌گیری کرونا و تحولات جهانی، را هر چهارشنبه ساعت ۱۸:۰۰ الی ۱۹:۰۰ در کانال اینستاگرام دانشکده برگزار می‌کند. فایل صوتی این سخنرانی در صفحه اینستاگرام دانشکده به نشانی iranian_studies_ut در دسترس است.