انجمن ایرانی مطالعات جهان

در این نشست دکتر نزاکتی به بررسی سبک زندگی «دیجیتال و درحرکت» دانشجویان پرداخت و در اصطلاح آن‌را «موبیتال» نامید. اگرچه در پژوهش‌های پیشین، گزارش‌هایی از کیفیت، اهداف و انگیزه‌های کاربران تلفن هوشمند و شبکه‌های اجتماعی مجازی مطرح شده است، چگونگی سامان‌دهی کنش‌های زندگی روزمره در تعامل با فناوری‌های همراه کمتر بررسی شده است. بنابراین، دکتر نزاکتی، برای فهم موبیتالی‌شدن عرصه‌های تحصیل، کار و زندگی شخصی دانشجویان ایرانی، با روش‌شناسی آمیخته با رویکرد اکتشافی متوالی، از روش‌های نظریه مبنایی و پیمایش استفاده کرد.

در این پژوهش، روش نظریۀ مبنایی، با تکنیک مصاحبۀ اپیزودیک با ۱۷ دانشجوی دو دانشگاه سطح یک کشور (علامه‌طباطبائی و صنعتی شریف) انجام شد. این افراد در سه گروه آموزشی اصلی علوم انسانی، فنی و مهندسی و علوم پایه مشغول به تحصیل بودند. داده‌های حاصل، با استفاده از نرم‌افزار تحلیل داده‌های کیفی (Nvivo ۱۰) کدگذاری و مقوله‌بندی شده است. داده‌های حاصل از پیمایش برخط در میان دانشجویان دانشگاه‌های دولتی شهر تهران (۳۴۸ پرسشنامه) با استفاده از نرم‌افزار تحلیل آماری (SPSS ۲۳) و آماره‌های میانگین، t تک‌نمونه‌ای و معنا‌داری تجزیه‌وتحلیل شد.

یافته‌های دکتر نزاکتی نشان داد که الگوی کاربری دانشجویان از دستگاه‌های دیجیتال همراه تلفیقی، فراغتی و اعتیادی است. تلفن هوشمند برای دانشجویان، منبع همه‌چیز شده است و آگاهی از اخبار، تبادل اطلاعات، برقراری ارتباط و مدیریت زندگی روزمره خود را با کمک آن انجام می‌دهند. به‌گفته دکتر نزاکتی، مهم‌ترین آثار کاربری دستگاه‌های دیجیتال همراه برای دانشجویان، گسترش دسترسی‌ها، کاهش محدودیت‌ها و قدرت‌یابی، و مهم‌ترین پیامد منفی آن اتلاف وقت مفید است.

برخلاف پژوهش‌هایی که در آن فقط رضایت حاصل از کاربری فناوری‌‌های نوین ارتباطی برای کاربران برجسته شده است، دکتر نزاکتی در این پژوهش تجربۀ زیستۀ دانشجویان از کاربری دستگاه‌های دیجیتال همراه، تجربۀ متناقض‌گونۀ احساس «خشنودی و ناخشنودی هم‌زمان» را بررسی کرده است. اگرچه این تجربه در دانشجویان احساسی دوگانه نسبت به دستگاه‌های دیجیتال همراه ایجاد می‌کند، با راهبرد‌هایی چون «سازگاری با فناوری» و «مدیریت کاربری» سعی می‌کنند از ظرفیت این فناوری‌ها و دورماندن از آسیب‌های آن بهره ببرند.

دکتر نزاکتی در تبیین این سبک زندگی، هر سه عامل «کاربران»، «فناوری‌های همراه» و «جامعه» را در شکل‌گیری تجربۀ «خشنودی و ناخشنودی هم‌زمان» مهم دانست. دانشجو به‌مثابه «نیازمند منطقی»، فناوری با «کارکردی دوگانه و متناقض»، و جامعه با «محرومیت‌ها و محدودیت‌هایش» سبک زندگی موبیتال خاص دانشجویان ایرانی را رقم می‌زنند. بنابراین، به‌گفته دکتر نزاکتی، از میان رویکردهای مختلف به فهم رابطۀ فناوری و جامعه، رویکرد مطالعات فرهنگی فناوری و نظریۀ کنشگر- شبکه در تبیین وضعیت موجود مناسب‌تر است. ازجمله دستاوردهای این پژوهش عبارت بود از پاسخ به ابهام عاملیت فناوری، فاصله‌گرفتن از دوگانۀ جبرگرایی فناورانه و ساخت اجتماعی فناوری، درنظرگرفتن نقش همۀ عوامل درگیر در تجربۀ اجتماعی فناوری، نقد و اصلاح نظریۀ استفاده و خشنودی.