دومین نشست از سلسله جلسات «کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ: دو فضایی شدن جهان» تحت عنوان " تحول جامعه اطلاعاتی-معرفتی در ایران (بررسی سیر تحول گفتمان سیاستهای کلان توسعه فناوریهای اطلاعات و ارتباطات)"، روز سه شنبه دوم شهریورماه ۹۵ با سخنرانی دکتر زهره شاه قاسمی، عضو گروه پژوهشی فرهنگ و ارتباطات جهاد دانشگاهی واحد علامه طباطبائی برگزار شد.
در ابتدای این جلسه که با حضور جمعی از اساتید و دانشجویان در محل کرسی یونسکو و با مشارکت انجمن ایرانی مطالعات جهان در دانشکده مطالعات جهان برگزار گردید، دکتر زهره شاه قاسمی، با بیان اینکه از دهه ۱۹۹۰، توسعه فناوریهای اطلاعات و ارتباطات و گسترش جامعه اطلاعاتی، یکی از موضوعات مهم سیاست‌گذاری در سطوح مختلف ملی، منطقهای و بینالمللی بوده است، افزود: با پیشرفت فناوریهای اطلاعات و ارتباطات و گسترش کاربرد آن در حوزه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و... رویکردهای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی به کاربرد این فناوری‌ها و توسعه آن نیز تغییر یافته است. این تغییر نشان‌دهنده این است که نه‌تنها سیاست‌گذاری در جهت توسعه جامعه اطلاعاتی لازم است، بلکه سیاست‌گذاری‌ها باید در راستای جامعه‌ای باشد که از مرحله توسعه صرف فناوری عبور کرده و هدف آن به دست آوردن کیفیت‌های مطلوب زندگی باشد.
وی ضمن بیان اینکه اخیراً شاهد مفاهیمی همچون جامعه معرفتی پایدار یا جامعه معرفتی سبز و .. هستیم؛ خاطر نشان کرد: جهان از مرحله اتکای صرف به داده‌ها و اطلاعات فراتر رفته و معرفت و دانایی است که نقش محوری در دنیای کنونی دارد. زیرا گسترش صرف جریان اطلاعات، برای دست‌یابی به فرصتهای به دست آمده برای توسعه کافی نیست.
عضو گروه پژوهشی فرهنگ و ارتباطات جهاد دانشگاهی افزود: ضرورت، مزیت و منفعت و فرصتهای ایجاد شده توسط فناوریهای اطلاعات و ارتباطات باعث شده است که بسیاری از کشورها، سیاست‌ها و برنامه‌های خود را در راستای کاربرد آن و ایجاد "جامعه اطلاعاتی" و در سطح بالاتر "جامعه معرفتی" طراحی و تدوین کنند.
دکتر شاه قاسمی در ادامه بیان کرد: ایران نیز در این راستا با تدوین سند «چشم‌انداز ۱۴۰۴» در سطح سیاست‌گذاری کلان، «کسب جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه» را هدف اصلی خود قرار داده که بر اساس این هدف، ایران باید تا سال ۱۴۰۴ به جایگاه اول منطقه دست یابد.
وی تصریح کرد: بررسی و ارزیابی تلاش‌های کشورهای جهان از سال ۲۰۰۸ در راستای پیاده‌سازی شاخص‌های جامعه اطلاعاتی هرساله توسط سازمان‌های بینالمللی ازجمله اتحادیه جهانی مخابرات انجام می‌شود. بر اساس این گزارش، در حال حاضر ایران با گذشت دو برنامه توسعه، جایگاه هشتم را در بین ۱۱ کشور منطقه در زمینه توسعه شاخص جامعه اطلاعاتی دارد و بررسی و تحلیل رتبه ایران در طی ده سال گذشته نشان میدهد که پیشبرد فناوریهای اطلاعات و ارتباطات در ایران، فرایند مطلوبی ندارد.
وی در ادامه به ارائه نتایج پژوهش خود در این زمینه پرداخت و بیان کرد: مطالعه سیر تحول گفتمانی سیاستهای فناوریهای اطلاعات و ارتباطات(فاوا)در ایران، در سه سطح فرادستی، میاندستی و پاییندستی نشان میدهد که سیاستهای ایران در این زمینه جامع، یکپارچه و چندبعدی نیست و آنچه در رویکرد سیاستهای ایران مشترک است تأکید بر ابعاد اقتصادی و فناورانه است.
وی که در پژوهش خود به مقایسه اسناد ایران در زمینه توسعه فناوریهای اطلاعات و ارتباطات(فاوا) و سند منتخب اجلاس بینالمللی جامعه اطلاعاتی پرداخته است، ادامه داد: بیشترین هماهنگی و تطابق بین سند «برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی» و سند منتخب اجلاس بینالمللی جامعه اطلاعاتی بوده که گفتمان هر دو سند تحت لوای "گفتمان جامعه اطلاعاتی" ترسیم شده است.
دکتر شاه قاسمی اضافه کرد: سند «چشم‌انداز ۱۴۰۴» نیز با تأکید بر توسعه فناوری، با گفتمان بینالمللی در این زمینه تا حدودی تطابق دارد. اما سند برنامه پنجم توسعه، نگاه خوشبینانهای به توسعه جامعه اطلاعاتی نداشته و گفتمان این سند با گفتمان منتقدان جامعه اطلاعاتی هماهنگی دارد که "گفتمان جامعه نظارتی" است. گفتمان سند پاییندستی نیز(علیرغم تدوین در دوران دولت اصولگرای عدالت محور) با نگاه خوشبینانه و مثبت به توسعه صنعت فاوا، حاکمیت "گفتمان جامعه اطلاعاتی" با محوریت اقتصادی را بازنمایی میکند.
وی در پایان سخنان خود نتیجه گرفت که "گفتمان جامعه اطلاعاتی" بر رویهم(منهای سند برنامه پنجم توسعه) در اسناد ایران وانمایی شده است اما "گفتمان جامعه معرفتی" هم در اسناد ایران و هم سند بینالمللی اجلاس جامعه اطلاعاتی غایب است.
دومین نشست از سلسله جلسات «کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ: دو فضایی شدن جهان»، با پرسش و پاسخ دانشجویان و اساتید در روز سه‌شنبه دوم شهریورماه در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران پایان یافت.
