نشست «ترکیه پس از انتخابات ۲۰۲۳» برگزار شد

نشست «ترکیه پس از انتخابات ۲۰۲۳» ۱۲ شهریور ۱۴۰۲ با همکاری دپارتمان مطالعات ترکیه انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا و انجمن ایرانی مطالعات جهان و گروه ترکیه شناسی پژوهشکده مطالعات پیشرفته خاورمیانه برگزار شد.

در ابتدای نشست، دبیر دپارتمان مطالعات ترکیه انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا، هانیه پناهلو، که مدیریت نشست را نیز بر عهده داشت به ذکر مقدمه‌ای جامع درباره حوادث پیش و پس از انتخابات ترکیه پرداخت.
سپس دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، دکتر رضا دهقانی، سخنرانی خود را با عنوان تاثیر انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه بر سیاست داخلی ترکیه آغاز کرد. وی انتخابات ترکیه را مبین تغییرات مهمی در جامعه ترکیه دانست و گفت: تقریباً اکثر کارشناسان مسائل ترکیه، این انتخابات را سرآغاز  فاصله گرفتن از دولت سکولار ـ دموکرات ترکیه که میراث آتاتورک و جمهوری  ترکیه بود، به سوی هویت ترک ـ  عثمانی تعبیر کرده اند.
به گفته وی، حکومت جمهوری که در سال ۱۹۲۳ توسط آتاتورک تشکیل شده است عملاً به سمت دولت ترک ـ عثمانی جهت‌گیری کرده است. دهقانی دلایل این تغییر جهت را این طور برشمرد: خودکامگی متمرکز قدرت در دستان رئیس جمهور، معضلات اقتصادی و تورم بالا، حاشیه‌نشینی، وقوع زلزله اخیر در ترکیه، جنگ روسیه و اوکراین و تاثیر آن بر مسائل داخلی ترکیه، کم آبی، مهاجرت پناهندگان، و غیره. وی سپس توضیح داد: با وجود شخصیت کاریزماتیک (نئو سلطانیسم) اردوغان که همه امور به وی ختم می‌شود در ترکیه گونه‌ای الیگارشی در حال شکل‌گیری است. وی واگذاری امتیازات  و انحصارات به هواداران و اعضای حزب عدالت توسعه را مثال زد و به بیان او این تحولات پس از کودتای سال ۲۰۱۶ بحث پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا که می‌توان آن را مشوق یا موتور محرک توسعه ترکیه دانست را در محاق فرو برده است.
او در توضیح بیشتر در مورد دلایل تغییر جهت دولت ترکیه افزود: وجود حدود ۶ میلیون مهاجر سوری و افغان  و دیگر ملیت ها مشکلاتی چندی چون مشکل اقتصادی، بر هم خوردن بافت اجتماعی، تعارض‌های بومی و از بین رفتن فرصت‌های شغلی را در ترکیه رقم زده است.
تقویت جناح ترک‌گرای حزب عدالت توسعه از دیگر مولفه‌هایی بود که دهقانی به آن اشاره کرد و نمونه بارز آن را جان گرفتن و تحرک سازمان کشورهای ترک زبان موسوم به "تشکیلات ترک" دانست. او ادامه داد: اگرچه آتاتورک بیشتر با تفکر ناسیونالیست ترک همراه بود ولی جناح ترک گرای حزب حاکم عدلت و توسعه و متحدانش از جمله حزب حرکت ملی در زمینه پان‌ترکیسم فعال هستند. در واقع می توان گفت بخش بزرگی از مسائل داخلی  ترکیه که امروز با آن دست به گریبان است مربوط به پرونده‌های سیاست خارجی ترکیه است که با حل آنها می توان گفت آرامش به فضای داخلی ترکیه هم برمی گردد. به بیان وی روابط متوازن ترکیه با روسیه از جمله مواردی است که هم بر سیاست خارجی و هم داخلی ترکیه تأثیر گذار است.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: کودتای ۲۰۱۶ تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر جامعه ترکیه گذاشت. زیرا پس از کودتا بخش قابل اعتنایی از نیروهای اداری ماهر اخراج و نیروهای مورد تایید حزب عدالت و توسعه که اغلب پیشینه حزبی و  نظامی داشتند جایگزین آنها شدند. به دلیل بی‌تجربگی آنها فرایند بوروکراسی در برخی از ادارات کند و ناکارآمد شده است. دهقانی در پایان انتخاب  هاکان فیدان را به سمت وزارت امور خارجه ترکیه و چینش کابینه و معاونان رئیس جمهور ترکیه را در راستای کنترل حداکثری نهادهای قدرت توسط رئیس جمهور دانستند.
در ادامه، پژوهشگر حوزه ترکیه و مدیر دپارتمان مدیترانه شرقی انجمن مطالعات غرب آسیا، دکتر سیامک کاکایی، در سخنرانی خود با عنوان «تاثیر انتخابات بر سیاست خارجی ترکیه» گفت: بحث سیاست خارجی ترکیه موضوع مهمی است و بینش جدیدی را در تحلیل مسائل به ما می‌دهد.
او ضمن اشاره به سیاست خارجی جدید ترکیه ادامه داد: دولت سوم آقای اردوغان تلاش دارد از راه‌کارهایی جبهه مخالفان بهره کافی ببرد. وی افزود: سیاست خارجی ترکیه در حال بازسازی در مناطق مختلف است. کاکایی چهار راهبرد هاکان فیدان برای سیاست خارجی را به این صورت برشمرد: ۱_ برقراری صلح و امنیت ۲_ چارچوب‌بندی روابط خارجی بر مبنای ساختارگرایی ۳_ توسعه محیط رفاهی (نگاهی اقتصادی به سیاست خارجی) و ۴_ پیشبرد اهداف جهانی. او گفت: با توجه به این چهارراهبرد اردوغان پس از به دست گرفتن قدرت برای سومین بار سفری بلندپایه به عربستان، قطر و امارات داشت و نشان داد نگاه ترکیه به منطقه خاورمیانه غرب آسیا و خلیج فارس مورد اهمیت است.
وی مهم‌ترین راهبرد سیاست خارجی را مربوط به اقتصاد حوزه خلیج فارس عنوان کرد و گفت: در راهبرد توسعه محیط رفاهی، موازنه جدیدی در حوزه خلیج فارس شکل گرفته است. سپس در ارتباط با سوریه گفت: سوریه بر خروج ترکیه از مناطق مختلف اصرار دارد.
به بیان کاکایی، بازسازی روابط بین ترکیه و امارات، انگیزه‌های قوی ترکیه برای مشارکت در پروژه‌های ۲۰۳۰ عربستان، همکاری‌های نظامی با قطر، تلاش ترکیه برای پایان دادن به جنگ اوکراین و جلوگیری از گسترش جنگ به دریای سیاه، نقش آفرینی ترکیه در میانجی‎گری نیز به پیشبرد اهداف جهانی ترکیه کمک می‌کند.
او افزود: در حوزه قفقاز و آسیای مرکزی هم نقاط راهبردی برای سیاست خارجی جدید ترکیه وجود دارد. در دیدار امروز وزیر امور خارجه ایران و ترکیه گریزی به مسئله قفقاز زده شده است و ترکیه در حال ارائه مدلی است که سیاست خارجی ترکیه در آن منطقه را توانمند سازد.
وی در مورد استفاده عبارت «بازگشت به منطقه خاورمیانه» گفت: بین سال‌های ۲۰۱۶ تاکنون ترکیه در غرب آسیا به شیوه تهاجمی عمل کرده است، ولی از سال گذشته فضاهای جدیدی در سیاست ایجاد شده و در حالت ترمیم است. او در پایان خاطر نشان کرد: ترکیه در حال تقویت حضور اقتصادی خود در منطقه، افزایش سقف تجارت‌ها با کشورهای همجوار، فعال کردن سیاست‌ها در شمال آفریقا و تاثیر عربستان در سیاست خارجی ترکیه است.

سید علی قائم مقامی، کارشناس و پژوهشگر مسائل ترکیه، سومین سخنران این نشست بود که به تاثیر انتخابات بر روابط ایران و ترکیه پرداخت. وی در ابتدا با اشاره به سفر هاکان فیدان به ایران گفت: سیاست داخلی و خارجی همه کشورها تحت تاثیر یکدیگر هستند و همواره تلاش می‌شود سیاست خارجی بر اساس سیاست داخلی و برعکس تنظیم شود.
او با اشاره به سیاست خارجی ترکیه ادامه داد: وزارت خارجه ترکیه در اوایل سال‌ جاری و حتی سال‌های گذشته طرح سیاست خارجی را ارائه می کند و طرح توسط مجلس تصویب می‌شود. متن آن حدوداً ۱۹۰ صفحه است بر همان اساس این سیاست خارجی ترکیه که بخشی از آن در روابط با ایران است تحت تاثیر عوامل مختلف امنیتی، سیاسی، اقتصادی، تحریم‌های ایران و مسئله برجام قرار می‌گیرد.
وی در مورد هاکان فیدان گفت: او فرد اطلاعاتی، امنیتی و نظامی بوده و در مراکز اطلاعاتی امنیتی آمریکا تحصیل کرده است. انتخاب وی به عنوان وزیر خارجه، امنیت محور است. زیرا پرونده روسیه، سوریه، لیبی، عراق و برخی از پرونده‌های کشورهای خلیج فارس در اختیارش بوده و چاوش اوغلو تاثیر چندانی بر این محورها نداشت.
قائم مقامی سفر هاکان فیدان به ایران را به دلایلی مهم تلقی کرد و افزود: ترکیه نیروهای ایرانی و یا وابسته به ایران را تروریست اعلام کرد. در مسئله یمن، انصارالله را تروریست می‌داند و از سیاست‌های عربستان سعودی در یمن حمایت می‌کند.
او ضمن اشاره به محتویات نشست ۱۲ شهریور ۱۴۰۲ آقای امیر عبداللهیان و هاکان فیدان گفت: ایران و ترکیه در مورد مسئله سوریه اختلافات شدیدی دارند. ایران از تمامیت ارضی سوریه حمایت می‌کند. در حالی که ترکیه با همکاری آمریکا سوریه را تقسیم کرده است. حتی در شمال سوریه از غرب فرات نیروهای تروریستی قرار داده است. در مورد عراق ترکیه تلاش می‌کند بزرگراهی را به اروپا بگشاید. بنابراین به اعتقاد وی، کریدور شمال به جنوب ایران به نوعی تضعیف می‌شود.
در پایان، وی به محتویات کنفرانس وزارت فرهنگ ترکیه حدود یک ماه قبل پرداخت و افزود: در این کنفرانس گفته شده است جمهوری آذربایجان باید ایروان را که آذربایجان غربی نامیده می‌شود دوباره تصرف کند. او تاکید کرد: روابط سه جانبه ترکیه، جمهوری آذربایجان و قفقاز زنگ خطر برای ایران است.