نهمین جلسه سلسله‌نشست‌های کارگاهی «نظریه‌ها و روش‌ها» در روز دوشنبه ۲۶ آذر ۱۳۹۷، با سخنرانی دکتر جواد رکابی شعرباف، با عنوان «مقاله‌نویسی؛ اصول و قواعد» در تالار حنانه دانشکده مطالعات جهان برگزار شد.
در این نشست دکتر شعرباف بیش از هر چیز در مقاله‌نویسی به خواندن تأکید کرد و آغاز نگارش مقاله را از مقاله کوتاه مناسب خواند. وی سخنان خود را در ۱۲ بخش تنظیم و عرضه کرد، شامل انواع روش‌ها و مدل‌های نوشتن، انواع روش‌های جمع‌آوری اطلاعات برای نوشتن، ضروریت‌های مقاله‌نویسی، انواع تولیدات علمی دانشگاهی در حوزه علوم انسانی، مقاله کوتاه یا Essay، ساختار مقالات کوتاه، ویژگی‌های پاراگراف مناسب، از کجا شروع کنیم، روش‌های یادگیری در مطالعه، چه مقالات کوتاهی را بخوانیم، خصوصیات نوشتار، و توصیه‌های کاربردی.
در ادامه جزییات سخنرانی وی آمده است.
- انواع روش‌ها و مدل‌های نوشتن
- خطی (عمده کتب تاریخی، مثل ناصر خسرو)؛ از یک نقطه آغاز می‌شود و سرراست به پایان می‌رسد. فاقد پیچیدگی در نگارش است.
- بارشی؛ با خلاقیت و تبلور ذهن همراه است.
- تخیلی (مثل، داستان‌های هری پاتر، ارباب حلقه‌ها، تاج و تخت)؛ فاقد مستند و زاده تخیل نویسنده است.
- ساختمانی (مانند، رساله‌ها)؛ ساختاری مشخص و از پیش تعیین‌شده دارد و مرحله‌به‌مرحله جلو می‌رود.
- درختی (مانند پرنده خارزار، بینوایان)؛ چارچوبی اصلی دارد و نویسنده به‌تدریج به آن بال و پر می‌بخشد.
- نقاشی (مانند، جنایت و مکافات)؛ طرح اولیه کوچک است و تزیین و بسط می‌یابد.
- ضروریت‌های مقاله‌نویسی
نگارنده مقاله برای نوشتن مقاله به ضروریت‌های زیر متوسل می‌شود و بنا به اهداف زیر قلم می‌زد:
- بیان نظرات کارشناسی
- ابزار کار علمی محققانه
- خودنمایی و عرضه خود
- ابزار پیداکردن کار
- تولید و گسترش مرزهای علم
- اصلاح خطا یا دادن پیشنهادهای جدید
- مشارکت در تصمیم‌سازی
- مطالبه جامعه
- نگاه متمایز و متفاوت
- مهم‌ترین خروجی و اثبات کارشناسی.
- انواع تولیدات علمی دانشگاهی در حوزه علوم انسانی
انواع تولیدات عملی دانشگاهی در حوزه علوم انسانی را می‌توان به قرار زیر برشمرد:
- مقالات کوتاه
- مقالات تخصصی
- مقالات علمی- ترویجی
- مقالات علمی- پژوهشی
- رساله (کارشناسی، کارشناسی‌ارشد، دکتری)
- کتاب.
گرچه انواع پوستر، نقد کتاب، مقدمه‌نویسی، ترجمه، ویرایش و نظایر آن نیز از جمله تولیدات علمی محسوب می‌شود، در این نشست به بررسی مقاله کوتاه می‌پردازیم. فرایند تولید مقاله علمی برای دانشجویان نوقلم پرزحمت، طولانی و سخت است و بدون حمایت استاد تقریباً ناممکن. اما تألیف مقاله کوتاه تمرین مناسبی برای ورود به ساحت تألیف مقاله علمی است و راه را هموار می‌سازد.
- مقاله کوتاه یا Essay
از جمله ویژگی‌های مقاله کوتاه به قرار زیر است:
- راه کوتاه، ساده و سریع در رسیدن به هدف (حدود ۷۰۰ تا ۱۵۰۰ کلمه در حدود ۵ پاراگراف)
- کسب مهارت در بیان مفاهیم علمی و تنظیم مقاله به‌صورت مختصر و مفید
- دستیابی به تجربه و تکرار روش‌مند تولید مقالات پژوهشی
- راحتی تولید و فراغت از دقایق و ظرایف مقالات بلند
- عدم نیاز به استناد علمی( با تکیه مؤکد بر لزوم رعایت اخلاق پژوهش)
- بیان نظرات و دیدگاه‌های شخصی
- امکان انتقال سریع مفهوم به مخاطب
- ساختار مقالات کوتاه
مقالات کوتاه معمولاً در پنج پاراگراف تنظیم می‌شود: یک پاراگراف مقدمه، سه پاراگراف بدنه، و یک پاراگراف نتیجه‌گیری. در اصل مقاله کوتاه حکم ساندویچی را دارد که دو لایه بالایی و پایین آن مقدمه و نتیجه‌گیری و محتوای آن پاراگراف‌های پشتیبان اصلی و فرعی است. مقاله کوتاه فاقد فرضیه است و به کوتا‌ه‌ترین طریق ممکن منظور نویسنده را به مخاطب انتقال می‌دهد. هر پاراگراف بین ۸ تا ۱۰ سطر و حدود ۱۴۰ تا ۲۰۰ کلمه است.
نخستین جمله هر پاراگراف مهم‌ترین بخش آن پاراگراف است.
در پاراگراف مقدمه تلاش می‌کنیم توجه مخاطب را به موضوع جلب کنیم. پیشینه‌ای درباره مطلب بیان می‌کنیم. نظر اصلی و نکات کلیدی خود را بیان می‌داریم.
هر پاراگراف پشتیبان به یک نکته کلیدی ما اختصاص می‌یابد و به ذکر جزییات آن می‌پردازیم.
در پاراگراف نتیجه‌گیری خلاصه‌ای از مطلب را ذکر می‌کنیم، نظر اصلی و نکات کلیدی خود را دوباره طرح می‌کنیم و با برجسته‌سازی و/یا طرح راه‌حل به مبحث خاتمه می‌بخشیم.
- ویژگی‌های پاراگراف مناسب
- مهم‌ترین جمله در ابتدای بند قرار گیرد.
- جمله ابتدایی باید جذابیت و کشش ایجاد کند.
- جمله ابتدایی باید جدید، ابتکاری و حاوی مطلبی نو باشد. این جمله در حقیقت زیربنای کل بحث و بند شماست.
- شروع بحث از مفاهیم کلی به سوی مفاهیم جزئی است.
- سپس مفاهیم به‌صورت جزئی تشریح و تبیین می‌شود.
- در انتهای هر بند، نتیجه‌گیری مناسب عرضه می‌شود.
- از کجا شروع کنیم
- بخوانید و بخوانید و بخوانید.
- اندک‌اندک بنویسید، ولو بد.
- در گروه‌های تخصصی شبکه‌های اجتماعی شرکت کنید.
- در همایش‌های مرتبط شرکت و خلاصه مقاله ارسال کنید.
- دفترچه یادداشت همراه داشته باشید.
- عضو انجمن‌های علمی شوید.
- با مراکز مطالعاتی ارتباط برقرار کنید و در مجامع علمی شرکت کنید.
- روش‌های یادگیری در مطالعه
- خواندن بدون نوشتن
- خط کشیدن (برجسته‌سازی) زیر نکات مهم
- حاشیه‌نویسی
- خلاصه‌نویسی
- نکته‌برداری
- بازنویسی کلیدی
- چه مقالات کوتاهی را بخوانیم
برای نوشتن پیش از هر چیز باید بسیار خواند تا صاحب ایده شد. هرگز نباید ذهن را درگیر یک سبک خواندن کرد. نوشته‌های متنوع از نویسندگان متنوع را باید خواند و روش‌های نگارش آن‌ها را در ذهن بازنویسی کرد. با بسیار خواندن منطق و استدلال نگارش را بیابید و از اهل قلم بخواهید نوشته‌های شما را نقد کنند. از جمله منابع مهم برای خواندن سرمقاله‌های نشریات مهم داخلی و خارجی است. این سرمقاله‌ها از آن نظر اهمیت دارد که صافی‌های مختلف عبور کرده است. همچنین مکتوبات نویسندگان برجسته را بخواهید، صرف‌نظر از گرایش و سمت و سوی آن‌ها. خواندن پرونده‌های موضوعی خبرگزاری‌های بزرگ نیز مفید است. پرونده‌های موضوعی حاوی مقالات کوتاهی است درباره موضوعی واحد که از منظرهای مختلف به آن نگریسته شده است.
- خصوصیات نوشتار
- جمله‌بندی ساده، روان، بدون ابهام و سلیس باشد.
- جمله‌ها کوتاه باشد. از جملات عاطفه کمتر استفاده شود.
- مقاله از بندها، بندها از جملات، جملات از کلمات تشکیل می‌شود.
- کلمات از دایره لغات وسیع موجود در ذهن شما تراوش می‌شود. پس بکوشید این دایره را وسیع‌تر کنید.
- تسلسل کلمات، جملات و بندها رعایت شود و به شکل کاملاً منطقی و قابل‌فهم و دفاع باشد.
- جملات مکمل و پشتیبان یکدیگر است.
- پاراگراف‌بندی رعایت شود.
- هر پاراگراف موضوع خاصی را دنبال کند.
- هر پاراگراف در جمله انتهایی معطوف به نتیجه باشد.
- سلسله‌مراتب بین پاراگراف‌ها رعایت شود.
- هر بند هویت خاص خود را داشته باشد و در مجموع نیز اجزای هویت واحد را تشکیل دهد.
- توصیه‌های کاربردی
- بخوانید و بخوانید و بخوانید.
- از نوشتن مقالات کوتاه و محدود شروع کنید.
- از جملات کوتاه استفاده کنید.
- از کاربرد کلمات مبهم و چندپهلو و گردگویی و دارای ایهام پرهیز کنید.
- از عطف مکرر جملات به یکدیگر دوری کنید.
- از کلمات و گزاره‌های ساده، صریح و بی‌ابهام استفاده کنید.
- ورود و خروج منطقی و انتظام نوشته را رعایت کنید.
- به انتخاب و تنظیم کلمات در جمله و جملات در پاراگراف دقت کنید.
- با استادان و صاحب‌نظران پیش و پس از نوشتن مشورت بگیرید و نقد ناقدان دلسوز و حسود را پذیرا باشید.
- ایده‌های خوب را انتخاب و روی آن کار کنید. (دفترچه)
- بکذارید مطلب برای مدتی دم بکشید و سپس آن را بازخوانی و نشر دهید.
- پرنویسی و کم‌نشری را تا حصول اطمینان حداقلی رعایت کنید.
- چطور گفتن یک ایده مهم است (الکنایه ابلغ من التصریح).
- مراقب باشید، نوشته‌های شما می‌ماند، الی الابد.
- چشم به مال مردم ندوزید، مطلقاً.
- دلسرد نشوید، راه درازی در پیش دارید.
