انجمن ایرانی مطالعات جهان- اخبار انجمن 7
برگزاری نشست تخصصی «صیانت از زبان و ادبیات فارسی در فضای مجازی » در دانشکده مطالعات جهان

حذف تصاویر و رنگ‌ها  | تاریخ ارسال: 1398/11/2 | 

 نشست تخصصی «صیانت از زبان و ادبیات فارسی در فضای مجازی » در دانشکده مطالعات جهان برگزار شد.
نشست تخصصی «صیانت از زبان و ادبیات فارسی در فضای مجازی » با همکاری انجمن ایرانی مطالعات جهان در روز اول بهمن ماه ۱۳۹۸ در دانشکده مطالعات جهان برگزار شد. این نشست که به سخنرانی مهندس سید جمال هادیان طبائی زواره اختصاص داشت به موضوع وضعیت زبان فارسی در فضای مجازی پرداخت. وی صحبت‌های خود را این چنین آغاز نمود:
اولین نکته ای که در مورد زبان فارسی می توان گفت این است که زبان فارسی گوهر ارزشمند و یا مرواریدی گرانبها نبوده که در یک همیان به ما به ارث رسیده باشد، زیرا که این میراث با گذشت سه هزار سال به صورت کنونی به ما رسیده است. غنای این گوهر در سده های اولیه هجری در ادامه دوره زبان فارسی پهلوی بود، پیش از این، جهت داستان سرایی، سخن گفتن و در شعر کاربرد فراوان داشت و برای تالیف مطالب علمی مورد استفاده قرار نمی گرفت.
شاید عصر حاضر، یکی از بهترین دوران زبان فارسی باشد. بعد از اسلام در نیمه قرن دوم ، دانش در کشور ما شکل گرفت و دانشمندان و بزرگانی همچون ابوریحان بیرونی، بو علی سینا، فخر رازی که تمامی آثار خود را تا به آن زمان به عربی تالیف می کردند، در کنار معارف عربی، قرآن و معارف اسلامی و تولیداتی که در حوزه فارسی انجام می شد، به تدریج زبان فارسی پیشرفت کرد. دلیل اینکه تا آن زمان زبان فارسی را بکار نمی بردند این بود که زبان فارسی نسبت به زبان عربی دارای ساخت و بافت کمتری بود و زبان فارسی نیاز به توضیحات بیشتری داشت. فردوسی در حفظ و توسعه زبان فارسی پیشگام بود. دیگر بزرگانی همچون کسایی مروزی و رودکی نیز در تداوم زبان فارسی کوشیدند. بالاخره زبان فارسی وارد عرصه تولید ادبیات،  شعر و نثر شد. کم کم ما به روزگار شکوفایی زبان فارسی رسیدیم و آرایه های سجع، جناس، مراعات نظیر و .... به شعر فارسی اضافه گردید. و زبان فارسی علاوه بر شعر و ادبیات به زبان علم نیز تعالی یافت.
 با توجه به اینکه زبان فارسی در هر دوره ای دستخوش تغییر شده است، لذا در حال حاضر زبان فارسی در تقابل با فضای مجازی نیز در حال تغییر است. دلایل این تغییرات را می توان چنین برشمرد:
  1. برخی واژه ها و ساختارهای غیر فارسی از کشورهای همجوار وارد زبان فارسی شده است.
  2. بعضی از اصطلاحات و ترکیبات به تدریج وارد زبان فارسی شده است که در اصطلاح  به آن "گرته برداری" می گویند.
  3. بسیاری از نهضت های گرته برداری باعث غنای زبان فارسی شده اند.
  4. یکی دیگر از تغییر و تحولات به دلیل واژه های پیشنهادی فرهنگستان زبان و ادب فارسی بوده است.
سوالی مطرح می شود که چرا زبان در حال تغییر است؟
زبان اگر تغییر نکند، اگر ساکن بماند، زنده و پویا نیست. و باید تغییر کند. در دو دهه اخیر که فضای مجازی وارد همه عرصه های زندگی شد، ما ناخواسته با یک جهش وارد این فضا شده ایم و این در حالی است که آمادگی کافی برای ورود به این فضا را هر تغییر و تحولی در جامعه می بایست دهه ها و صده ها را پشت سر بگذارد. ما زبان فارسی را با توجه به این فضا بروز رسانی نکردیم و هنوز فرایند فرهنگ نویسی در زبان فارسی فرایند کاملی نیست. شاید عده ای عنوان کنند که ما فرهنگ معین و دهخدا را داریم. خیر! اینها فرهنگ های مرجع است. چه بسا اینکه در مورد ریشه شناسی، فرهنگ متقن و کاملی نداریم.
ورود ما به فضای مجازی مستلزم داشتن منبع، مرجع ، قواعد، برنامه و روش و چارچوب های نظارتی است که ما از آن بی بهره ایم. ما وارد یک فضای لایتناهی  با انبوهی از اطلاعات شده ایم. که قوانین حضور در آن را نمی دانیم در اینجاست که نباید توقع داشت همه چیز درست است.
براساس آمار زبان فارسی، دهمین زبان پرکاربرد در وب گاه ها است. حدود ۱.۸درصد از تمام وبلاگ های دنیا به زبان فارسی است که نسبت به سال ۲۰۱۱ بیش از ۳ برابر شده است. شاید این سوال پیش آید که چرا با توجه به غنای زبان فارسی و پشتوانه فرهنگی، علاقمندان، ظرفیت های محتوای فارسی و با توجه به اینکه ۱۲۰ میلیون نفر در ۱۰ کشور دنیا به زبان فارسی صحبت می کنند، آمار وبگاه ها ۱.۸ درصد است؟
 آنچه مسلم است نسبت به جمعیت فارسی زبان، خیلی هم دور از انتظار نیست اما همان‌طوری که شما معتقدید من هم معتقدم ، این حس ناسیونالیستی ما در مورد زبان است. محتوای زبان فارسی فقط شعر و ادبیات خبر و گزارش هم نیست ، بلکه بقیه بخش ها همانند فیلم و سریال، بازی و اپلیکیشن ها را نیز دربر می گیرد. ما در محتوا نسبت به پیشینه زبان فارسی و تولیداتی که داشته ایم، بسیار ضعیف هستیم و نیاز به نهضت تولید محتوا داریم تا از این فرصتی که فضای مجازی در اختیار ما قرار داده استفاده کنیم.
پدیده‌ای در فضای مجازی وجود دارد به نام " وب سری" یا سریال‌های اینترنتی،بخش عمده‌ای از محتوای فضای مجازی را امروز در دنیا "وب سری ها " تشکیل می‌دهند. از ۳۰ ثانیه تا یک ساعت هر قسمت و به مدت نامحدود  می توان وب سری را تولید کرد.
بحث "وب سری" ها، ۱.۵ تا ۲ سال می گذرد که در جمهوری اسلامی ایران هم مطرح شده است، و ما نیز در وزارت ارتباطات در این خصوص اقداماتی انجام داده ایم. برای تولید وب سری در مورد کودکان در اول راه هستیم و ظرفیت‌های خیلی زیادی وجود دارد بخشی از خلاء را شاید بتوان توسط هنرمندانی که در رشته‌های مختلف کار می‌کنند، با تغییرات و ایجاد تناسبات در آثارشان برای تبدیل شدن به وب سری هایی در حوزه‌های آموزشی سرگرمی و سایر حوزه‌ها انجام دهند.
 بسیاری از کاربران فضای مجازی بویژه کودکان و نوجوانان امروزه از محتواهایی استفاده می‌کنند که مربوطه ما یا متناسب با فرهنگ ایرانی اسلامی ما نیستند . اما ما در این باره ابراز وحشت می کنیم، و این در حالی است که هیچ وقت نمی‌شود خیر کثیر را  به خاطرشرّ قلیل، تعطیل کرد به هرحال کودکان، دانشجویان و مردم را نمی توان از این فضا دور نگاه داشت و می بایست از محتواهای مجاز استفاده کنند، این فضای مجازی نیست که ایراد دارد، زیرا این ما هستیم که ایراد داریم.
از خدمات متقابل زبان فارسی در فضای مجازی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
  1. عمومی و کاربردی شدن زبان فارسی
  2. گسترش آفرینش های ادبی شعر، ترانه ونثر ادبی
  3. بروز و ظهور گونه های ادبی که ظهور و بروز آنها در فضایی غیر از فضای مجازی غیر ممکن بود
  4. سهل شدن جستجوی شعر و نثر فارسی و پدیدآورندگان آن
  5. آفرینش و انتشار کتاب های مکتوب صوتی و تصویری در فضای سایبر
  6. ایجاد ارتباطات بین فرهیختگان، شاعران، علاقه مندان، ادیبان و غیره
 دشواری‌هایی نیز در کنار این خدمات وجود دارد که در دو بخش مدیریتی و خدماتی به چشم می خورد:
ویژگی های مدیریتی:
  1. ویژپی های خاص زبان فارسی که موجب پیچیده شدن پردازش و سایر فعالیت های مربوط به نرم افزار و سخت افزار شده است.
  2. کمبود کمّی و کیفی داده ها، ابزارهای پایه محتواهای زبانی و استانداردسازی.
  3. نبود یک متولّی که همه یا اکثریت زینفعان در حوزه خط و زبان فارسی در فضای مجازی که بر صلاحیت آن اجماع داشته باشند.
  4. کمبود منابع انسانی متخصص در حوزه زبان شناسی رایانشی.
در حوزه محتوایی:
  1. رعایت نشدن حقوق مالکیت معنوی و افزایش سرقت های ادبی
  2. مخلوط شدن سره از ناسره و تشخیص آثار فاخر از آثار علمی
  3. امکان تولید و انتشار سریع و انبوه آثار نازل
  4. حضور انبوه مدعیان شعر و شاعری و نقد ادبی
  5. نهادینه شدن سریع اشتباهات رسم الخط نگارشی و ویرایشی
  6. کاربرد فراوان اصطلاحات بیگانه
  7. حضور انبوه اکانت های فیک که به هیچ روشی پایبند نیستند.
  8. کاربرد واژه ها، عبارت ها، داستانک ها و لطیفه های خارج از نزاکت
سؤالی که پیش می آید این است که آیا باید نگران بود؟
بله، در مورد زبان فارسی در فضای مجازی باید نگران بود ولی در نگرانی نباید غلو کرد. به دو دلیل که: ۱- زمان درحال تغییر و تحول و زبان نیز به تبع دچار تغییر و تحول می شود، ۲- بوجود آمدن گونه‌های تازه‌ای از زبان "اسلنگ" گونه‌هایی که در حال حاضر همانند طیف سنی بین پانزده تا بیست و پنج سال که بیشترین کاربران فضای مجازی هستند استفاده می کنند. نوع بیان، نوع حرف زدن و رعایت نکردن ترتیب ارکان جمله واژه‌های خودساخته، نشانه خسارت به زبان فارسی نیست این موارد نشانه بدعت نیست، بلکه نشانه تغییر و تحول در زبان فارسی است. ما باید آموزش‌های حداقلی هم برای گروه‌های مختلف داشته باشیم.
ما نباید خدمات بسیار زیاد فضای مجازی به زبان فارسی را در برابر ملاحظات کم نادیده بگیریم و کاربران به ویژه کودکان را از این فضا محروم کنیم.
 چه راهکارهای حداقلی برای صیانت از محتوای فارسی در فضای مجازی وجود دارد:
  1. پردازش زبان فارسی یک نیاز ملی است. به دلیل حفظ و ارتقای زبان و خط فارسی در فضای مجازی
  2. تولید مدیریت و بکارگیری محتوا.  ما در محتوا بسیار ضعیف هستیم. و علت نیز مدعیان تولید محتوا هستند.
 بالاخره شبکه جهانی اینترنت وجود دارد و در مقابل در کشور ما شبکه ملی اطلاعات وجود دارد. مفهوم درست شبکه ملی اطلاعات هم یاین است که شبکه‌ای است که ارتباطات ما را به شبکه جهانی اینترنت به خوبی برقرار می‌کند. در شبکه سه لایه وجود دارد: یک لایه زیرساخت فنی فیبر نوری، رک ها، سرورها ، یک لایه وجود دارد: لایه خدمات ، لایه ای است که در حال حاضر ما از آن استفاده می‌کنیم.  وقتی می‌خواهیم به مسافرت ارزان برویم، از اپلیکیشن‌های مسیریاب استفاده می‌کنیم از تاکسی‌های اینترنتی استفاده می کنیم از فروشگاه اینترنتی استفاده می کنیم.
برای خدمات شبکه ملی اطلاعات ارائه شده است و اگر یکی از سرور آن ها در خارج از کشور با توجه به وابستگی آن به شبکه جهانی اینترنت  در مواقع بحران ممکن که قطع شود و  این امکان وجود دارد که مشتریان آن ریزش پیدا کند.  پس خوب است که به شبکه ملی اطلاعات تکیه کنیم. بخش مهم شبکه ملی اطلاعات همان بخش محتواست همانی که ما امروز درباره آن صحبت می‌کنیم و زبان ادبیات فارسی و خط فارسی و ابراز  ناراحتی می‌کنیم که دچار ضعف شده است.
  1. تدوین شیوه‌نامه‌های ویرایشی و نگارشی اختصاصی برای ناشران الکترونیک و رسانه‌ها، یکی از کارهایی که ما در مرکز روابط عمومی وزارت ارتباطات انجام داده ایم. اولین گام برای استانداردسازی برخی از حروف بود، که نتیجه‌اش طراحی و عرضه یک مجموعه حروفی به نام "فونت فناوری" است که آقای استاد مسعود سپهر طراحی کردند. همچنین کارگروهی تشکیل شد که برخی از فونت های متناسب با دیوایس های مختلف را استاندارد سازی کنیم و سپس مذاکره با تولیدکنندگان سخت‌افزار به‌‌عنوان پیش‌فرض انجام شود. و بالاخره زبان فارسی هم رسم‌الخط پیش‌فرض شده واحدهای بین‌المللی داشته باشد. دیگر راه کارها، کوتاه نوشتن است، از ویژگی‌های ما ایرانی‌ها به درازا گفتن و نوشتن است، به هم چسباندن واژه‌های نامربوط، استفاده از جملات عقیم  و به هم ریختن ترتیب ارکان جمله. به کوتاه نویسی عادت نکرده ایم.یا قواعد کوتاه نویسی را یادنگرفته ایم. عجله نویسی از ویژگی‌های فضای مجازی است، و کاربران  ممکن است در هنگام نوشتن غلط‌ های نگارشی داشته باشند.
امروزه استقبال از زبان عامیانه متداول شده است و  هر چه جلوتر می رویم بویژه درفضای مجازی و کاربران آن که معمولاً جوان هستند، با زبان عامیانه تری با هم صحبت می  کنند. این زبان عامیانه بعضی وقت ها به زبان اسلنگ تبدیل می شود. گاهی وقت‌ها به ما بر می‌خورد که  این زبان در شان ما نیست. در این موقع باید راهنمایی‌ کرد . این تغییر را به‌‌عنوان خرده فرهنگ به‌‌عنوان بخشی از "اسلنگ" زبان عامیانه بپذیرید.
  1. تدوین قواعد و حقوق مالکیت فکری خدمت . تدوین قواعد رسانه‌های فضای مجازی. فقر محتوای فارسی در فضای مجازی در حوزه سند مکتوب در حوزه فیلم در حوزه وب سری در حوزه موسیقی در حوزه باز نداشتن برنامه زبان فارسی آموزش‌های مختصری در این حوزه باشیم
  2.  رعایت ترتیب ارکان جمله این اولین آموزشی است که در کلاس اول ابتدائی به ما می‌دهند . گروهی از مردم در جامعه نادانسته از کلمات در جمله استفاده می کنند. بعضی از گرته برداری ها موجب کوتاه نویسی می‌شود. ما نمی توانیم هر طور که بخواهیم از کلمات استفاده کنیم. استفاده معمول از نشانه‌های سجاوندی در حد معقول مثل نقطه و دونقطه پرانتز گیومه و نشانه‌های برجسته‌سازی که شامل زیرخط دار گیومه پرانتز و شیوه‌های خاصی دارد و نیاز به آموزش‌ها و تکرار دارد.
امیدوارم که زبان فارسی به‌‌عنوان بخشی از میراث ارزشمند کشور عزیزمان ایران همیشه پایدار بماند،و قطعاً پایدار خواهد بود و در حفظش افراط تفریط نکنیم مسلماً با تلاش ما و همه ایرانیان زبان حفظ خواهد شد راهش ادامه پیدا خواهد کرد و مرتب تغییر پیدا خواهد کرد و به غنا هم خواهد رسید.»
 در انتهای این جلسه حضار نظرات و پرسش‌های خود در خصوص موضوع جلسه را مطرح کرده و جلسه با اهدا لوح تقدیر و گرفتن عکس یادگاری به پایان رسید.
 
 
 
 
 
 
نشانی مطلب در وبگاه انجمن ایرانی مطالعات جهان:
http://iwsa.ir/find-1.1202.942.fa.html
برگشت به اصل مطلب