انجمن ایرانی مطالعات جهان

 
نشست «سیاست و اقتصاد بین‌المللی در عصرکرونا» برگزار شد. نشست مجازی «سیاست و اقتصاد بین‌المللی در عصرکرونا» روز چهارشنبه ۲۰ اسفند ۱۳۹۹ با سخنرانی دکتر مهدی سنایی، دانشیار دانشگاه تهران، در صفحه اینستاگرام دانشکده مطالعات جهان به صورت پخش زنده برگزار شد. در این نشست، دکتر مهدی سنایی سخنرانی خود را  با طرح دو سؤال  کلّی آغاز کرد و گفت: بیش از یک سال است که ایران و دیگر کشورهای دنیا درگیر شیوع ویروس کرونا هستند. برخلاف خوش بینی‌های اولیه که گفته می شد این ویروس در فصل گرما و تابستان از بین خواهد رفت، نه تنها کرونا ناپدید نشد بلکه در کشورهای دنیا شاهد بروز موج های دوم، سوم، چهارم و .. هستیم. سوال اصلی در بحث ما این است که اپیدمی ویروس کویید -۱۹ در سیاست و اقتصاد بین‌الملل چه تأثیری داشته است؟  طبیعی است که در زمینه اقتصاد،‌این اثر قابل احصاء و شمارش است، اما در رقابت و عرصه سیاست پیچیده‌تر است. در عرصه سیاست این موضوع مطرح می‌شود که نظم جهانی پساکرونا چگونه خواهد بود؟

دانشیار دانشکده مطالعات جهان در ادامه افزود: بحران کرونا یک شوک غیرمنتظره‌ بود که جهان به خود دید چرا که کشورها برای مواجهه با آن آمادگی نداشتند. همچنان که دیدیم با مسائلی همچون بستن کارگاه های تولید ماسک، توقیف کشتی حامل ماسک،  طولانی شدن صف‎‌ها برای پیدا کردن ماسک و خرید کالاهای اساسی در کشورهای مختلف از جمله آمریکا و کشورهای اروپایی که گمان نمی رفت این طور دچار آشفتگی شوند، رو به رو شدیم. دکتر سنایی در حوزه سیاست بین‌الملل از دو نگاه متناقض به این پدیده نام برد و گفت: از سویی با پدید آمدن این بحران، برداشت و باور ذهنی بسیاری این بود که هنوز سازمان‌های بین‌المللی کارآمدی لازم را ندارند و کارآمدترین نهاد، نهاد دولت است. آنها احساس کردند که سازمان‌های بین المللی دیگر کارآمدی مؤثری ندرند و در عرصه بین المللی هیچ کس به داد دیگری نمی‌رسد و این نهاد دولت و حاکمیت ملی است که باز هم پاسخگوی نیازهای مردم در وقت بحران است. بنابراین اهمیت قدرت ملی، امنیت ملی، دولت ملی و حاکمیت ملی در ذهن‌ها بسیار برجسته و  تقویت شد. اما از طرف دیگر، با پدید آمدن این بحران و مدیریت ناشایسته سازمان بهداشت جهانی، برخورد متفاوتی که کشورها از خود نشان دادند و به هم ریختگی که در مواجهه با این بحران روی داد، این احساس در بین پژوهشگران بین المللی ایجاد شد که این برهه بیش از هر برهه‌ دیگری نیاز به یک حکومت جهانی و نهادهای هماهنگ کننده دارد و سازمان ملل متحد باید بسیار غنی‌تر باشد تا خود و مجموعه‌های تابع آن بتوانند هماهنگی‌های لازم در این موارد را انجام دهند.
به گفته دکتر سنایی، این احساس دوگانه در حوزه سیاست بین‌‌الملل موجب شد که صاحبان دیدگاه‌ها و نظریات اصلی روابط بین الملل و طرفداران آنها هر کدام بر اساس بینشی که دارند در این زمینه اظهار نظر و در واقع آرزو هایشان را هم در آینده جهان پس از کرونا تجسم کنند. در این حوزه ما شاهد دو نظریه اصلی واقع گرایان (رئالیست‌ها) و بین‌الملل‌گرایان هستیم. البته در این دو نظریه طیف‌های مختلفی وجود دارند. اما به صورت کلی، واقع گرایان بر اهمیت وجود قدرت ملی و حاکمیت ملی تاکید می‌کنند و وقوع بحران کرونا را هم تاییدی بر این اصل که «خوداتکایی اهمیت بیشتری نسبت به گذشته پیدا می‌کند»، دانسته‌اند. آنها شواهد بسیاری بر این امر آوردند که با شیوع کرونا، نیاز جوامع به دولت‌های ملی برجسته تر شده است و مردم هم احساس نیاز بیشتری به دولت‌های مقتدر کرده‌اند. با اینکه نمی‌توان قضاوت یکسانی کرد که در همه دنیا دولت‌های اقتدارگرا نسبت به دولت‌های دموکراتیک موفق‌تر هستند، ولی چیزی که در این این شرایط بسیار مهم است این است که دولت ملی کارآمد در دنیای معاصر با توجه به فقدان‌های مختلفی که پیش می‌آید، بسیار حایز اهمیت است. در طرف مقابل، بین‌الملل‌گرایان معتقدند کرونا ثابت کرد که بحران مرز نمی‌شناسد و مرزها ممکن است جلوی عبور اتباع را بگیرند ولی جلوی عبور ویروس‌ها را نه!. شیوع این ویروس نشان داد که امنیت بین‌المللی یک کلّ و یک عنصر به هم پیوسته است و اگر بخشی از دنیا ناامن شود، بر بخش‌های دیگر دنیا هم تأثیر می‌گذارد. آنها بر نقش سازمان‌های بین‌المللی و فراملیتی و بر ضرورت وجود یک نهاد بین‌المللی مؤثر و حکومت جهانی برای حل و فصل مسائل تاکید کردند. بنابراین، هر گروه در ذهن خود تلقی و برداشت‌هایی برای دستیابی به راهبرد و رهنمودی برای رفع موانع اصلی جهت شکل‌گیری نظم آینده جهانی مجسم می‌کردند.
این استاد گروه مطالعات روسیه در جمع بندی گفت: بحران کرونا به وضوح نشان داد که عدالت اجتماعی در دنیا برقرار نشده، فاصله طبقاتی فقیر و غنی بسیار زیاد است و نمود آن را می‌توان در توزیع واکسن کرونا مشاهده کرد. این روزها شاهد بودیم که ۱۲۰ کشور عضو جنبش عدم تعهد بیانیه‌ای دادند که ضمن نکوهش تحریم‌ها و برخی مسائل دیگر اشاره کردندکه نابرابری در توزیع واکسن وجود دارد و کشورهای مرفه به سرعت به واکسن دست پیدا کرده‌اند و خواهند کرد و بخش قابل توجهی از مردم کم درآمد و فقیر دنیا هیچ دورنمایی برای دسترسی به واکسن در آینده نزدیک ندارند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در خصوص تاثیر  بحران کرونا در حوزه اقتصاد به این موضوع پرداخت که در حوزه اقتصاد تاثیر بحران محسوس است چنان که در زمینه ایجاد بیکاری، کاهش اشتغال ،کاهش درآمد به‌خصوص در برخی از صنایع مانند صنعت گردشگری و صنایع پیرامون آن، بازار ورزش، واردات و صادرات، صنایع غذایی و صنعت حمل و نقل به ویژه خطوط هوایی، کوچک شدن اقتصاد کشورها و به صورت کلی اقتصاد جهانی نتایج بسیار محسوس و قابل مشاهده بود. اما با وجود اینکه گفته می‌شود اقتصاد دنیا و سیاست بین‌المللی به صورت جدی تحت تأثیر بحران کرونا قرار گرفته است، برداشت من این است که تغییر ماهوی در هیچ کدام از آنها رخ نداده است. شاید اگر در حوزه بین‌الملل بخواهیم به صراحت صحبت کنیم، تغییرات حتما شتاب پیدا کرده و ادامه نیز خواهد داشت. نظم بین‌المللی که بعد از جهان دوقطبی پا نگرفت و نظم نوین جهانی هم که مورد ادعای آمریکا بود شکل نگرفت و در ۲۰ سال اخیر جهان همچنان در وضعیت سیّال خود به سر می‌برد، با شیوع کرونا در یک بی‌نظمی دیگر تشدید و بیش از گذشته به نمایش گذاشته شد و حتما روند تغییر با شدت ادامه خواهد داشت تا اینکه به یک نوع نظم روشن‌تری برسیم. یعنی از کرونا می‌توان به عنوان «یک شتاب دهنده تغییرات در نظم سیاست بین الملل» یاد کرد.
وی خاطر نشان کرد با وجود آسیب‌های جدی واردشده، پایه‌های اصلی اقتصاد دنیا تغییر نکرده و می‌توان گفت علی‌رغم اینکه برخی از بخش‌های اقتصاد آسیب دیده‌اند، طبق آمار و ارقام‌ ماه‌های اخیر بخش‌هایی از اقتصاد نیز از این بحران بهره‌ برده اند به گونه‌ای که سرمایه‌ ثروتمندان دنیا و سرمایه‌داران صنایع در حوزه فضای مجازی افزایش داشته است. پس نتیجه این می‌شود که تغییر در نظم سیاست اقتصاد بین‌الملل بر زندگی اقتصادی و در نهایت بر سبک زندگی مردم هم تأثیر گذاشته است و این تغییرات باز هم در مسیر تجارت الکترونیک و فضای مجازی شتاب خواهد داشت، اما در ماهیت اقتصاد تغییری ایجاد نکرده است و در برخی از کشورها «اقتصاد پایه» اولویت دوچندان یافته است. دکتر سنایی در بحث اقتصاد پایه این نکته را یادآور شد که در اقتصاد پایه، کشورهای مختلف احساس کردند که خوداتکایی در حوزه اقتصاد و تأمین کالاهای اساسی مردم در اولویت است چراکه در شرایط عادی ممکن است با نگاه به واردات از سایر کشورها بخشی از این اقلام تامین شود اما تاخیر در تامین ها مجاز نیست.  بنابراین اقتصاد پایه و تامین اقلام پایه اقتصادی به عنوان اولویت در دستور کار همه کشورها قرار گرفته شد. دانشیار گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان هوش مصنوعی و صنعت رباتیک را  قلب رقابت کنونی جهان دانست و گفت: رقابت، دعوا و  مسابقه اصلی در حوزه هوش مصنوعی است. بنابراین افزایش نقش هوش مصنوعی و رباتیک در مدیریت اجتماعی و اقتصادی از جمله اتفاقاتی است که در دوره کرونا رخ داد. وی همچنین از بازنگری و تأثیری که بحران کرونا بر تحول در علوم انسانی و به طور مشخص در حوزه روابط بین‌الملل و سیاست جهانی و حوزه اقتصاد خواهد گذاشت سخن گفت و یادآور شدکه این تأثیرات باعث خواهد شد دوره نوینی از عرصه‌های مختلف در حوزه‌های دانشگاهی، سیاسی و اقتصادی شکل بگیرد و دیدگاه‌های نوین و نظریات جدیدی مطرح شود که مبداء دوره شکوفاتری برای بشریت و جهان و همچنین برای کشور ما باشد.
این سخنرانی، دومین برنامه از سلسله نشست های همه گیری کرونا و تحولات جهانی بود که در قالب همکاری مشترک انجمن ایرانی مطالعات جهان و دانشکده مطالعات جهان برگزار می شود. فایل صوتی این سخنرانی در صحه اینستاگرام دانشکده مطالعات جهان به نشانی iranian_studies_ut قابل دسترسی است.