انجمن ایرانی مطالعات جهان

همایش بین المللی حقوق بشر اسلامی، روز شنبه ۲۶ فروردین ماه ۱۳۹۶ به همت مرکز حقوق بشر اسلامی لندن،  مرکز بین الملل دفتر تبلیغات اسلامی قم، دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و انجمن علمی مطالعات جهان و با حضور اساتید داخلی و خارجی در تالار حنانه دانشکده مطالعات جهان برگزار شد.

در ابتدای برنامه افتتاحیه دکتر سعیدرضا عاملی؛ رییس دانشکده مطالعات جهان ضمن خیر مقدم به حاضرین در همایش گفت: حقوق بشر یک قانون برای زندگی همه انسان‌هاست که مرز و محدوده جغرافیایی نمی شناسد و شامل همه انسانها می شود. قانون سرایت بر جهان حاکم است و خطر زایی و مسئله آفرینی برای هر انسان و جامعه ای بر انسان های دیگر و جوامع دیگر تاثیر گذار است. این تعبیر خدای متعال است که  اگر یک نفس کشته شود مثل این است که همه مردم کشته شوند، و اگر یک انسان احیاء شود، همه انسان های احیاء می شوند. در تفاسیر این کشتن  و زنده کردن را مرتبط با هدایت و ضلالت دانسته اند و در واقع معنای آن کشتن کرامت انسانی و احترام انسان ها و یا تامین کرامت و احترام انسانی است.  از بین بردن کرامت انسانی به معنای از بین بردن کرامت همه مردم است.

رییس انجمن علمی مطالعات جهان همچنین گفت: موضوع حقوق بشر اسلامی موضوعی بسیار پراهمیت و پرماجرا در جهان به خصوص در دهه‌های اخیر بوده است. منشور ۱۹۴۸ حقوق بشر پاسخ به شرایط جنگ و ازبین رفتن نزدیک به صد میلیون انسان در جنگ جهانی اول و دوم بود. در عین این منشور هم به لحاظ محتوایی جامعیت لازم را نداشت و ندارد و هم به لحاظ عملی، دچار فراموشی، استفاده ابزاری و روا داشتن جنگ برای غیر اروپا و آمریکا و صلح  و آرامش برای اروپا و آمریکا شد.

وی سپس افزود: نکته قابل توجه این است که بسیاری از موضوعات مهم ما غربی زده و همراه با تفکر اروپای مرکزی و آمریکای مرکزی است. یکی از این موضوعات موضوع حقوق بشر است. در شرایطی که در خود غرب، فضای نقد اصول تجدد بسیار پررنگ است و تبدیل به شکل تفکرات پست مدرن و گسترش اندیشه انتقادی شده است ولی در میان ما مسلمانان بعضا این نقدها از منظر اندیشه جامع نگر اسلامی کمتر مورد توجه قرار می گیرد.

دکترعاملی خاطرنشان کرد: با مراجعه به ادبیات حقوق بشر باز به این می رسیم که این اعتقاد وجود دارد که حقوق بشر از غرب  شروع شده است. در حالی که حقوق بشر به تاریخ زندگی بشر و ادیان بزرگ بر می‌گردد و ربطی به تمدن های غرب و شرق ندارد و در واقع وجود شریعت در ادیان الهی، بیان حقوق مرتبط با انسان هاست. لذا رها کردن حقوق بشر از گفتمان متعصبانه غرب باید مورد توجه قرار گیرد. نکته قابل توجه دیگر رهاسازی حقوق بشر از سلطه است، پلیسی کردن و امنیتی کردن فضای جهانی نسبت به حقوق بشر با راهبری سلطه آمیز آمریکا، با عقلانیت پذیرفته شده جهانی سازگار نیست.

رییس دانشکده مطالعات جهان با بیان اینکه بعد از جنگ جهانی دوم منشور حقوق بشر در سی اصل و دو مقدمه به عنوان نیاز اصلی بشر تدوین شد، اظهار کرد: اما پس از این اقدام جنگ هایی شکل گرفت که حق زندگی را از انسان ها سلب کرد. حقی که باید بسیار مورد توجه قرار گیرد. آمریکا در دو دهه اخیر در ۱۶ جنگ مداخله داشته است که منجر به کشته شدن بسیاری و همچنین کشته شدن کودکان بسیاری شده است. این امر نشان می‌دهد که این حق اساسی در حقوق بشر غربی نادیده گرفته می شود.

وی در پایان با بیان اینکه حقوق بشر یک عرصه بسیار گسترده ای را شامل می شود که قلمرو آن زیست جهان انسان است و این زیست جهان شامل همه هستی و اجزاء هستی اعم از طبیعت، انسان و حیوانات است و ما نیازمند بیان حقوق متعامل انسان با انسان، انسان با طبیعت و همه هستی می باشیم. با توجه به این واقعیت که انسان علیرغم توانائی های بسیار گسترده ای که دارد، محدودیت های زیادی هم دارد. اول انسان یک موجود محتاج است. نیاز به خواب، غذ و سلامتی دارد. لذا خدای متعال می فرماید شما انسان ها نیازمند هستید و خداوند بی نیاز ستایش شده است. یا در جای دیگر بر ضعیف بودن و عجول بودن و یا تابع خودخواهی و نفس پرستی بودن انسان اشاره می کند. عقلانیت انسان ضمن توانائی که می تواند با بالاترین سطوح دست پیدا کند ولی همچنان مشرف بر شناخت همه نیازهای انسان و قوانین تعالی بخش انسان نیست. لذا در حوزه حقوق انسان باید به خالق هستی و خالق انسان که همه خزائن هستی در دست اوست مراجعه کرد و اصول اساسی حقوق بشر را ز منظر الهی تدوین نمود تا به یک جامعیت سلامت بخش و تعالی بخش دست پیدا کرد. لذا باید دانش و معرفتی که اشراف به هستی دارد را مورد توجه قرار داد. منشور حقوق بشر کاری به زیست جهان انسان ندارد. انسان دوره ای جنینی و جاودانه دارد که حقوق بشر در مورد آن ساکت است. ناگزیر به دلیل این ضعف ها باید به خدای متعال مراجعه کنیم تا دو خصوصیت جامعیت و اعتبار تامین شود.

سخنران دوم برنامه افتتاحیه دکتر احمد واعظی؛ استاد فلسفه دانشگاه باقرالعلوم قم بود که ضمن بحث و بررسی در زمینه “آزادی از منظر عقلانیت اسلامی” گفت: وقتی حق می‌آید که فعل یا ترک فعلی مجاز باشد و اگر فعلی مجاز نباشد اصلا حقی ایجاد نمی‌شود، پس ایجاد محدودیت و سلب آزادی همه جا مساوی با سلب حقوق نیست.

وی سپس ادامه داد: سیطره اقتصادی و تکنولوژیک سیاسی غرب این امکان را فراهم آورده که بتواند در عرصه های مختلف نگاه خودش را به زندگی انسان تحمیل کند و این جنبه تحمیلی که برای غرب نسبت به جهان سوم ایجاد شده فقط به جنبه سیاسی و اقتصادی محدود نمی شود، بلکه در جنبه های مختلف باعث شده که شاهد تحمیل از ناحیه غرب باشیم از جمله در عرصه نهادسازی بین المللی مدرن که بوی غلبه عقلانیت غربی را مشاهده می کنیم.

دکتر واعظی سپس گفت: این تلقی که از حقوق بشر امروزه وجود دارد منبعث از عقلانیت غربی است و مجموعه‌ای از باورها و تحلیل هایی است که صورت گرفته و در فرهنگ عمومی غرب دیده می شود.

دکتر واعظی با بیان اینکه در زمینه حقوق بشر یکی از اساسی‌ترین بحث ها، آزادی است و یکی از نقاط چالش بین دیدگاه غربی با نگرش اسلامی به موضوع آزادی برمی گردد، گفت: در سطح و روح ما یک ناسازگاری های روشنی می بینیم بین تلقی اسلامی از آزادی و تلقی غرب از آزادی.

وی همچنین با بیان اینکه آزادی منفی یعنی تعریفی که از آزادی می‌شود با مفاهیم عدمی می شود نه با مفاهیم ایجابی، یعنی فقدان اجبار و نبودن موانع، گفت: زمانی انسان آزاد است که هر مقصد و غایت و هدفی که داشت را  بتواند بدون وجود موانعی، آزادانه و با خواست و میل خودش عملی کند. این تلقی از آزادی است که جلوی هر فشار بیرونی را می گیرد پشتوانه ای دارد و مجموعه ای از باورها آن را پشتیبانی می‌کند.

دکتر واعظی در ادامه گفت: یکی از عناصر پشتیبان تلقی از آزادی این است که هیچ تصور معینی از خیر و سعادت بشر وجود ندارد؛ یعنی انسان به انتخاب خودش باید آنچه که خیر است و تشخیص می دهد را دنبال کند و یک امر معینی وجود ندارد که ما نسبت به سعادت ملتزم باشیم.

استاد فلسفه دانشگاه گفت: بسیار ی از نظریه پردازان لیبرال استدلال دارند که عقل انسان قابلیت تشخیص خیر و سعادت انسان را ندارد. عقل ادمی کارکردش این است که اسباب رسیدن به هدف را بتواند مشخص کند که عقل ابزاری است و عقل انسان یک خادم امیال و ابزار است و مرجعیتی در شناخت امور ندارد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: بسیاری از مدافعین آزادی لیبرال می گویند چرا ما باید آزاد باشیم؟ به خاطر اینکه ما عقل مان نمی تواند تشخیص دهد که چه چیزی سعادت و خیر و چه چیزی شر است.

دکتر واعظی با تاکید بر اینکه تلقی اسلامی از آزادی مبتنی بر عقلانیت خاص خودش است، گفت: یکی از مهمترین پایه های معرفتی برای عقلانیت اسلامی نگاهی است که ما به انسان داریم. در آیات و روایات ما انسان دو سطح وجودی دارد که یکی طبع و دیگری فطرت است. انسان هم دارای طبیعت و امیال است و هم طبع و فطرت الهی دارد. در حدود ۶۰ آیه قرآن انسان مورد سرزنش قرار گرفته و در بخش هایی دیگر انسان مورد مدح قرار می گیرد که به فطرت مربوط می شود. در بینش اسلامی آزادی فردی برای هر دو این منع مطرح می شود. انسان چون فرد مختار و انتخاب گر و مسئول است  به همین دلیل یک حق طبیعی دارد لذا حق طبیعی انسان برای آزاد بودن ریشه در ارایه آزادگری انسان دارد و به دلیل اینکه انسان مختار است باید حق آزادی داشته باشد.

وی گفت: زمانی انسان آزاد است که بتواند به خواسته های خودش به شکل موجه اعمال آزادی کند و بتواند استعدادهای الهی خودش را فعلیت ببخشد. نقطه اصلی چالش این است که ما چه محدودیت هایی را می توانیم برای آزادی انسان داشته باشیم. یک متفکر پیدا نمی کنید که بگوید ازادی انسان مطلق است، همه پذیرفته اند که آزادی انسان به جهاتی محدود شود. تلقی غربی این است که محدودیت های ما زیاد است و به افراد در توهین به مقدسات آزادی نمی دهیم  و در تولیدات فرهنگی اجازه نمی دهیم تولیدات پورنو ایجاد شود و … . در واقع دعوا بر سر میزان محدود کردن آزادی‌هاست.

دکتر واعظی خاطرنشان کرد: بحث تفکیک میان آزادی و حق آزادی است. به عنوان مثال شرکت داروسازی می خواهد داروهایی تولید کند که این داروها مخرب است و اینجا جلوی آزادی عمل این شرکت را برای تولید دارو می گیرند اما آیا آن شرکت درست است بگوید که حق آزادی تولید محصولش را از او سلب کرده ایم؟ گرچه آزادی او محدود شده  اما حق آزادی او مخدوش نشده است. وقتی حق می آید که فعل یا ترک فعلی مجاز باشد و اگر فعلی مجاز نباشد اصلا حقی ایجاد نمی شود، پس ایجاد محدودیت و سلب آزادی همه جا مساوی با سلب حقوق نیست.

وی افزود: دعوای ما با غربی‌ها این است که منابع ایجاد محدودیت و منابع غیرمجاز کردن در عقلانیت ما با منابع ایجاد محدودیت در میان غربی‌ها متفاوت است. در اسلام منابعی برای ایجاد محدودیت هست و اخلاق و فضایل اخلاقی باعث می شود که محدودیت ایجاد شود، مثل دروغ و فریب؛ در واقع ما مهمترین ارزش را آزادی نمی دانیم بلکه ما سلامت اخلاقی جامعه را مهمترین ارزش می‌دانیم.

این استاد دانشگاه گفت: یک خطر همیشه وجود دارد و آن وقتی است که ما راجع به تلقی اسلامی از آزادی بحث می کنیم. ما در بحث تلقی اسلامی از آزادی باید  مواظب باشیم که به استبداد دینی گرایش پیدا نکنیم؛ ما در جامعه اسلامی احتیاج به نهادسازی داریم که از آزادی‌های فردی و اجتماعی صیانت کنیم.

پس از پایان برنامه افتتاحیه، اولین سخنران همایش محمد العاصی؛ امام منتخب مرکز اسلامی واشنگتن بود که به ارائه مقاله خود در زمینه “آنچه آنها به آن حقوق بشر می گویند” پرداخت و گفت: “حقوق بشر” یک نمایش مبتذل رسانه‌ای از کشورهایی است که انتخاب شده‌اند تا هدف تهاجم، اشغال یا استعمار باشند و در این روش حقوق بشری چیزی جز یک شیرین کاری تبلیغاتی نیست که در پی عقلانی سازی جنگ متجاوزانه‌ای است که هدفش سرقت منابع و ذخایر مردم است، در حالی که همزمان برای همان مردم طلب همدردی می‌کنند.

وی سپس افزود: مرجع مسلمانان اساسا کتاب قرآن است. واژه human در قرآن، با دو واژه انسان و بشر آمده است. مفهوم بشر به جنبه‌های زیست شناختی اشاره دارد و انسان به لحاظ زبان شناختی به موجودیت اجتماعی انسان می‌پردازد.

امام جمعه واشنگتن  با تاکید بر مفهوم کرامت انسانی در اسلام، گفت: خداوند به همه انسان‌ها در ابتدای خلقت و در بدو تولد کرامت بخشیده است و حقی است که همه انسان ها از آن برخوردار هستند اما در واقعیت دنیای امروز، برخی انسان ها با تعصبات اجتماعی به دنیا آمده اند و همواره با تبعیض زندگی می کنند.

العاصی ادامه داد: گرایش نژادپرستی و سیاست های نژادگرایانه یکی از مسائل محوری در حقوق بشر است که ناشی از این واقعیت است که نژادپرستان و متعصبان نمی توانند در مقابل اراده خداوند در موضوع رنگ، قومیت، نژاد و ملیت خشوع داشته باشند.

وی اضافه کرد: براساس آیات قرآن، انسان موجودی اجتماعی است که باید در برابر انواع قوم‌مداری، نژادپرستی، رفتارهای فاشیستی و صهیونیستی مسئولانه برخورد کند و رفتار منفعل نداشته باشد.

محمد العاصی با بیان اینکه حقوق بشر یک نمایش مبتذل رسانه ای از کشورهایی است که انتخاب شده اند تا هدف تهاجم، اشغال یا استعمار باشند، گفت: در این روش حقوق بشری چیزی جز یک شیرین کاری تبلیغاتی نیست که در پی عقلانی سازی جنگ متجاوزانه ای است  که هدفش سرقت منابع و ذخایر مردم است، در حالی که همزمان برای همان مردم طلب همدردی می کنند. مساله فلسطین کافی است تا این دروغ افشا شود و نقاب از چهره مزور ارباب نیرنگ امپریالیست و صهیونیست برافتد.

سخنرانی بعدی این همایش آرزو میرالی؛ رئیس بخش پژوهش در کمیسیون حقوق بشر اسلامی مستقر در لندن بود که به بحث و بررسی در زمینه” مشکلات گفتمان فعلی حقوق بشر و تقاضاها برای شفاف سازی آن” پرداخت و گفت: تعبیر اروپایی از حقوق بشر کوتاه بینانه است چراکه حقوق بشر در عرصه بین المللی معنای سیال دارد.

وی سپس افزود: غرب در حال فروپاشی از درون است و تنها زبانی که دارند و به آن متوسل شده اند، حقوق بشری است این درحالیست که مفهوم آن اروپا محوارنه و کوته بینانه است چراکه طرفدارهای آن شکلی از اخلاق مدرن به آن دادند و به نوعی آن را به دین تبدیل کرده اند.

آرزو میرالی در ادامه گفت: آنان باید نخست این محدودیت ها را رفع کنند و از جمله اینکه مفاهیم بنیادی در مورد چیستی انسان باید مورد بازبینی قرار بگیرد تا هرمفهومی در مورد حقوق بشر، مورد استفاده نباشد همچنین اولویت بندی حقوق در سلسله مراتب حقوق بشر باید کنار گذاشته شود.

پژوهشگر برجسته کمیسیون اسلامی حقوق بشر در لندن گفت: امروز نسل های دوم و سوم حقوق بشر را داریم که در بحث های اقتصادی و محیط زیست و حقوق زنان مطرح هستند و این سلسله مراتب بر اساس نگرش مرد اروپایی پایه گذاری شده است و کسانی که در راس هستند آن را برای عموم تعمیم می دهند بنابراین، دیگران را با عدم تطابق دیدگاه های خود فاقد حقوق بشر می دانند و این عقیده را دارند که اگر با استانداردهای غربی تطابق نداشته باشند، فاقد حقوق بشر هستند.

میرالی اضافه کرد: معرفت شناسی حقوق بشر در سلسله مراتب ارزشی سوژه ها اثر دارد و نگاهی که وجود دارد این است که بر اساس آن از تناقض های درونی در چشم انداز تمدنی دوران معاصر سوء استفاده شده است که غرب برتری جهان شمول ندارد و دیگر نمیتواند بر جوامع تاثیر گذار باشد.

وی اظهار کرد: در مورد دولت فرانسه زن مسلمانی که نقاب داشت در بک گفتمان اروپا محورانه مورد قضاوت قرار گرفت و محکوم شد و در آن پرونده همه قضات علیه آن زن حکم دادند استنادشان این بود زنی که نقاب انتخاب کرده است عواطف عمومی را خدشه دار می کند و شهروندان فرانسوی با مسلمان بودن این زن، حقوقشان نقض شده است و این معیار با هم زیستن که از قوانین فرانسه است علیه آن حکم داده شد.

میرالی با بیان اینکه انسان موجودی اجتماعی است، افزود:در عرصه جهانی، بحث اجتماعی بودن و در هم تنیدگی انسانها مطرح است و ما در اجتماع زندگی می کنیم.حال پرسش هایی مطرح است که انسان چیست؟ چه جایگاهی دارد؟ جایگاهش چه تاثیری در حق و حقوقش دارد؟

سومین سخنران همایش دکتر محمد حسین طالبی؛ دانشیار فلسفه حقوق بود که ضمن پرداختن به موضوع “نسبت حق دین ورزی و حقوق بشر” گفت: حق تدین، دینداری و دین‌ورزی در زمره حقوق بشر قرار دارد و جزو مهمترین این حقوق است.

وی در ادامه گفت: یکی از اصولی که در دنیای امروز رعایت می شود بحث آزادی دینداری است.  این موضوع در دو جا بحث شده یکی در ماده ۱۸   اعلامیه جهانی حقوق بشر است و و  دیگری هم در ماده ۱۸ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی.

دانشیار فلسفه حقوق سپس افزود:  طبق ماده ۱۸ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، ” هر کس حق آزادی فکر و وجدان و مذهب دارد و این حق شامل آزادی داشتن یا پذیرش یک دین یا باور به انتخاب خود، همچنین آزادی ابراز مذهب یا معتقدات خود، خواه بطور فردی یا جمعی، خواه بطور علنی و یا در خفا در عبادات و اجرای آداب و اعمال و تعلیمات مذهبی است.”

دکتر طالبی ادامه داد: حقوق بشر سابقه‌ای دارد و در قرن های متمادی با عنوان حقوق طبیعی در غرب مطرح بوده است.  فیلسوفان امروزه نیز می گویند حقوق بشر همان حقوق طبیعی است لذا ریشه حقوق بشر امروزی  همان حقوق طبیعی بشر است.

وی با ذکر تعریفی از  حقوق بشر گفت: حقوق بشر عبارت است از آن دسته حق‌هایی که همه افراد بدون در نظر گرفتن جنسیت و پوست و … شامل آن هستند. درست است که  هر انسان به دلیل انسان بودن آنرا داراست. اما آیا دینداری جزو حقوق انسان است؟  از نظر غربی ها حق دینداری امری خارج از حقوق بشر است.  من معتقدم همچنان که حق خوردن و آشامیدن و حق امنیت و… به عنوان حقوق بشر شناخته می‌شود، حق تدین نیز در ردیف حقوق بشر است بلکه مهمترین آن است. در واقع حق دینداری و دین ورزی در زمره حقوق بشر است.

دکتر طالبی با اشاره به اینکه برای اثبات حقوق طبیعی باید از قانون طبیعی استفاده شود، گفت: فرمان‌های عقل عملی درباره اصول رفتارهای انسان برای رسیدن به سعادت ابدی را قانون طبیعی می گویند.

وی همچنین یادآور شد: دو قوه در وجود انسان وجود دارد یکی عقل است و دیگری قوه ای به نام نفس اماره. پیروی دین یکی از مصادیق اطاعت از عقل است. در واقع پیروی از خدا در مسایلی که عقل به آن نمی رسد از مصادیق پیروی از عقل است که این را می گوییم دینداری، دینداری یعنی خداپرستی.

دکتر طالبی در پایان گفت: حق دین ورزی یکی از حقوق مسلم بشر است و  این حق همانند حق های بشری یکی از حقوق واجب الاستیفای همه انسانهاست. لذا دین‌ورزی نسبت مستقیم با حقوق بشر دارد.

سخنران بعدی همایش دکتر سید نصرالله ابراهیمی؛ استاد دانشگاه تهران بود که به “بررسی برخی قواعد مهم فقهی فقه امامیه در حمایت و حفاظت از محیط زیست” پرداخت و گفت: پنج قانون در رابطه با حفظ محیط زیست در احکام فقهی وجود دارد که این قوانین شامل قاعده لاضرر، قاعده تسلیط، قاعده ضمان ید، اتلاف و قاعده تسبیب می‌شود. شیعه باید از این امور پیروی کنند.

وی در ادامه گفت: یکی از مباحث مهم بشری، نژاد انسانها است که به تمامی نسل‌ها داده شده است. تمام این موارد در موارد صنعتی و اجتماعی و محیط زیستی بنا نهاده شده است.

دکتر ابراهیمی ضمن تاکید بر این که هیچ شکی وجود ندارد در مورد اینکه بشری که روی زمین خلق شده است برای دوره محدودی زندگی می‌کند و دارایی‌هایش برای درست استفاده کردن در اختیارش قرار می گیرد، اظهار کرد: ما باید همه اموالمان و آنچه را خدا به ما داده است در روز قیامت بازگردانیم. خداوند متعال در قرآن ذکر کردند در روی زمین کوه‌ها را پراکنده کردیم برای ایجاد تعادل، این بسیار مهم است. آیه‌ای که مربوط به حیوانات و آفریده‌هاست نیز بر این تاکید دارد که  تمام آفریده‌ها به خدا ارجاع می‌شود.

وی افزود: همچنین گفته شده است در زمین فساد نکنید و آیات بسیاری در این راستا وجود دارد که اساسا بحث محیط زیست و پیام آن که این اطمینان را به ما می‌دهد که حفظ محیط زیست بسیار مورد توجه خدا بوده است، را بیان کرده است. این سوال مطرح است که شیعه چه تاثیری در حفظ محیط زیست دارد و چه قوانینی وضع کرده است؟ هیچ شکی نیست که خدا برای بشر نشانه هایی را قرار داده است که به صورت مستقیم و غیر مستقیم بحث محیط زیست در آن مورد توجه قرار گرفته است.

این استاد دانشگاه تهران خاطر نشان کرد: تمام این مدارک مانند قرآن و احادیث معتبر هستند. پنج قانون در رابطه با حفظ محیط زیست در احکام فقهی وجود دارد که این قوانین شامل قاعده لاضرر، قاعده تسلیط، قاعده ضمان ید، اتلاف و قاعده تسبیب می‌شود. شیعه باید از این امور پیروی کند. طبق قاعده لاضرر در اسلام و فقه امامیه که تمام زندگی بشر را در بر گرفته است انسان نمی‌تواند و نباید به محیط زیست ضرر بزند . حتی ضرر اینجا به معنای سوء استفاده هم ذکر می‌شود و یا حتی ضرر بیش از حد به محیط زیست را نیز شامل می شود. در مورد معنی که در قرآن مورد تاکید قرار گرفته است  و اساسا ما به عنوان مسلمان مورد خطاب قرار می‌دهد که آسیبی به محیط زیست وارد نکنیم و وظیفه ای که هر کسی برای حمایت از محیط زیست دارد این است که هر انسان باید خود را مسئول بداند.

دکتر ابراهیمی با بیان این که در بازه افزایش تمدن‌ها در مورد محیط زیست و مسائل مربوط به آن تغییراتی صورت گرفته است و ضرراتی به همراه داشته ادامه داد: کسانی که نظافت را رعایت نمی‌کنند و کسانی که مانع دسترسی به آب سالم می شوند شیعه محسوب نمی‌شوند و به فرمایش امام رضا(ع) از ما نیستند. در اسلام اصل بر آن است که به کسی ضرری نرسد.  طبق یک نظر قانون مشخصی برای ضرر وجود ندارد اما اگر به شخص دیگری صدمه بزند مورد بررسی قرار می گیرد.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: طبق فرمایشات امام خمینی (ره) بیان شده است که هر ضرر و زیانی باید تحت کنترل قانون اساسی کشور بررسی شود و این ضررها نادیده گرفته نشوند. بنابراین براساس قاعده لاضرر می‌توان در مواردی از قبیل دریاها و رودخانه‌ها وسایلی که قابل بازیافت نیستند را از عوامل ضرری دانست. قانون بعدی این است که شما نمی‌توانی هر کاری را که مربوط به شخص می‌شود محدود کنید که البته استثناهایی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی افزود: تصرف در مال دیگری مقابل تصرف ضامن است. حق تصرفی که دیگری حق دسترسی به آن را ندارد. نباید به دیگران آسیب برسانند اما آن سود ممکن است باعث ضرر دیگری شود و طرف مقابل هیچ سودی دریافت نمی کند و باعث ضرر می شود و باید از آن اجتناب شود. قاعده ضمان ید در رابطه با تصرف مقابل مالک و ضامن است که اگر مال تلف شود باید از عهده تلف و تصرف بربیاید. اگر مالی گرفته می شود باید صحیح و سالم به صاحب آن برگردانده شود. اساسا دارایی ها نباید توسط دیگرانی که مالک آن نیستند استفاده شوند. طبق قاعده اتلاف موجبات ضمان قهری سه چیز است  که در تایید ضمان ید است.

دکتر ابراهیمی گفت: مورد بعدی قاعده تسبیب است که به موجب آن شخص مستقیما باعث اتلاف مالی شود. امام علی (ع ) در مورد کشتن حیوان دیگری و قطع درختان فرمودند باید خسارت پرداخت شود. اگر در محیط زیست ضرری ایجاد شود جرم محسوب می‌شود. این قوانین اسلامی بر اساس بعضی قوانینِ زمانی قابل بررسی هستند. همه چیز برای خداست و باید به او بازگردانده شود که باید برای هر نسل باقی بماند. بحث اعتماد و حمایت نیز وجود دارد. در پیشگیری از هدر رفتن‌های زیاد که در مقاله هم بیان شده است. این قوانین همه در دین اسلام قانونی هستند اما تجزیه و تحلیل آنها نشان می‌دهد که پتانسیل این موارد نشان داده می‌شود.

استاد دانشگاه تهران در پایان اظهار کرد: می‌توان نتیجه گرفت چنین خسارت‌هایی ممنوع شده‌اند که هر از بین رفتن و هر از دست دادنی باید اصلاح شود و اگر به صورت مجرمانه و عامدانه صورت گرفته شود باید تلاش شود که به حالت اولیه بازگردانده شود. مسائل نباید شخصی باشند و اینکه باید حالت طبیعی محیط زیست حفظ شود و به نسل بعد انتقال داده شود؛ همانطور که خدا خواسته و خلیفه خدا روی زمین هستیم به مدد خداوند امیدوارم بتوانیم از محیط زیست حمایت کنیم.

در برنامه بعد از ظهر همایش دکتر محی الدین عبدالقادر؛ مدیرعامل سازمان مردم نهاد شهروندان بین المللی در مالزی به ایراد سخنرانی در زمینه “شریعت سرچشمه حقوق بشر و کرامت انسانی” پرداخت و گفت: ما مسلمانان امروزه با چالش ها و تهدیداتی روبرو هستیم که در تاریخ دور و درازمان بی سابقه هستند. ما نه تنها با چالش های سیاسی، اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی رودررو هستیم، بلکه به طور مشخص کلیت مذهب، هویت و ارزش هایمان مورد پرسش قرار گرفته است.

وی در ادامه گفت: ما به عنوان حامیان افراطی گری، تروریسم، خشونت و درگیری و نیز پیروان مذهبی که عقب مانده، سرکوبگر، غیردموکراتیک و ذاتاً ستمگر است، مورد حمله قرار می گیریم. حقوق بنیادین ما در بسیاری از کشورهای توسعه یافته که به تبلیغ و ترویج حقوق بشر برای کشورهای جهان سوم مشغول هستند، بدون هیچ پیگردی نقض می شود. چهره اسلام در رسانه ها به عنوان مذهبی که مروج خشونت است، مخدوش می شود و رهبران اسلام هراس در اروپا و آمریکا در حال به دست گرفتن قدرت هستند.

دکتر عبدالقادر همچنین گفت: اعلامیه جهانی حقوق بشر به ابزاری برای تخطئه، بدنام کردن و ارائه تصویری مخوف از اسلام و مسلمانان تبدیل شده و نیز به خدمت تخریب ارزش های اسلامی و فرهنگ مولود آن درآمده است.

سخنران بعدی همایش دکتر سقای بی ریا؛ دانش آموخته دکترای دانشکده مطالعات جهان بود که به  موضوع “حقوق بشر جهانی، استثناءگرایی آمریکایی و شرق شناسی آمریکایی: نقد یک پروژه هژمونیک” پرداخت  و گفت: با آنکه مفهوم “حقوق بشر” غالباً به منزله مجموعه ای جهانی از ارزش ها تبلیغ می شود، مناقشه برانگیز بودن این موضوع اثبات شده است. این مناقشه ها غالباً بر مسائل تأثیر  و انطباق متمرکز شده اند. سازمان ملل متحد، ایالات متحده آمریکا و کشورهای غربی دیگر، غالباً به دلیل کاربرد معیارهای دوگانه در مورد اجرای حقوق بشر مورد انتقاد واقع شده اند. کشورهای غربی در کل و ایالات متحده به طور خاص، به دلیل کوتاهی در تبعیت از معیارهای ملی و جهانی حقوق بشر نقد شده اند. از سوی دیگر، این مراکز قدرت از مفهوم حقوق بشر برای به چالش کشیدن و اعمال فشار به مخالفان خود استفاده کرده اند.

دکتر الهام امین زاده؛ دستیار رییس جمهور در امور حقوق شهروندی و عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران آخرین سخنران بعد ازظهر همایش بین المللی حقوق بشر اسلامی بود که به بحث و بررسی در زمینه حقوق بشر اسلامی و منشور حقوق شهروندی پرداخت و گفت: انسان می تواند  بر طبق اراده به حقوق خود دست یابد و در عین حال باید بعد حقوق مدنی و اجتماعی نیز در نظر باشد که دین مبین اسلام به این ابعاد توجه دارد.

دستیار رییس جمهوری در امور حقوق شهروندی با اشاره به قدمت تاریخی مباحث حقوق شهروندی در دین اسلام در مقایسه با سایر اندیشه ها، اظهار داشت: در اسلام حق الناس، حق ملت و عامه در حوزه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مطرح شده است که حفظ جان، مال و حیثیت انسان عصاره همه این مباحث است و فردی نباید تحت تعرض قرار گیرد.

دکتر امین‌زاده با بیان اینکه آموزه های اسلامی برای دولت اسلامی، تکالیفی تعیین کرده است، ادامه داد: در اسلام رویکرد مادی و تجربی صرف به حقوق شهروندی وجود ندارد، بلکه عدالت، آزادی، برابری و احترام به کرامت انسانی در حقوق اسلامی تبیین شده است و قطعا توجه به این چهار مساله نگاهی فرامادی می طلبد.

دستیار رییس جمهوری در امور حقوق شهروندی تصریح کرد: در نظام حقوقی اسلامی علاوه بر احترام به حقوق مادی، آداب و سنن، به ابعاد معنوی توجه شده است.

دکتر امین‌زاده با طرح این پرسش که آیا خواسته های انسانی مطلق هستند؟ گفت: نه حق محوری و  نه تکلیف محوری خالص مدنظر بوده و حقوق و تکالیف متقابل است.

وی آزادی بیان، اندیشه و علمی و همچنین حق تعیین سرنوشت و قاعده نفی سبیل را از دیگر ابعاد مورد توجه دین مبین اسلام برشمرد و گفت: آزادی، شعار اصلی امام خمینی (ره) بود که حق اولیه بشر و فطری توصیف می کردند و محصول کشورها و ارزش های غربی نمی دانستند.

دستیار رییس جمهوری در امور حقوق شهروندی تصریح کرد: در نظام حقوقی اسلامی علاوه بر آزادی، مسئولیت و حق تصمیم گیری نیز وجود دارد که انسان با راهنمایی می تواند صعود یا سقوط کند و در این راه خود مسئول است.

دکتر امین‌زاده در ابتدای سخنان خود با تاکید بر اینکه در جامعه اسلامی باید به عنوان زیربنا برمبنای حقوق اسلامی حرکت کنیم، گفت: منشور حقوق شهروندی برپایه قرآن کریم، نهج البلاغه، رساله امام سجاد(ع) و تعهدات بین المللی بوده و سندی ایرانی و اسلامی است.

دستیار رییس جمهوری در امور حقوق شهروندی ادامه داد: عدالت آزادی، برابری و احترام به کرامت انسانی مبنا و اساس حقوق بین الملل و حقوق شهروندی است اما تفاوت بین حقوق شهروندی و حقوق بشر در این است که حقوق شهروندی جای شعار نیست، بلکه باید اجرا کرد.

دکتر امین‌زاده در پایان گفت: اگر حقوق بین الملل به عنوان حقیقت است اما حقوق شهروندی واقعیت لازم الاجرا است.

سخنران بخش اختتامیه همایش دکتر عباسعلی کدخدائی؛ استاد حقوق عمومی دانشگاه تهران بود که به ارائه مقاله خود در زمینه “احتیاط؛ اصل عرفی در اتحادیه اروپایی؟” پرداخت و گفت: اگر اسلام و دین مبین اسلام نگاه دیگری به حقوق بشر دارد به مفهوم این نیست که حقوق بشر را قبول ندارد بلکه ما معتقدیم که مبانی دینی بسیار پررنگ در حقوق بشر ورود پیدا کرده که نیاز است صاحب‌نظران آنرا تبیین کنند.

وی در ادامه گفت: در حوزه های حقوق بشر مخصوصا در حقوق بشر غرب امروزه رویکرد بیشتری که مدنظر قرار گرفته است، بحث غلبه نگاه قراردادی بودن بر حقوق بشر است.

دکتر کدخدایی استاد دانشگاه تهران و عضو حقوق دان شورای نگهبان که سخنران مراسم اختتامیه همایش بود، با طرح این پرسش که آیا حقوق بشر را می توانیم با توافق و رضایت بین مردم و بین دولت ها تولید و اجرا کنیم و آیا این امر امکان پذیر است؟ گفت: آنچه که اندیشمندان معتقد به مکاتب حقوقی اثبات گرایانه به آن توجه دارند این است که آنها بیشتر تاکید می کنند که توافق بین انسان ها بهترین مبناست برای تبیین و اجرای حقوق. آیا در همه امور انسانی، ما با توافق پیش رفتیم؟ آیا همه امور جوامع انسانی از طریق توافق حل شده است؟ توافق معمولا یا رای اکثریت یا رضایت دو طرف به نفع دیگری است. شاید این مساله در امور جاری جوامع بتواند ما را کمک کند ولی در بسیاری از مسایل دیگر توافق راهی ندارد مثل اینکه ما توافق کنیم بر حق حیات انسان ها یا حق کرامت انسانی. طبیعتا این مبانی، مبانی نیست که بتوانیم از راه رضایت چندجانبه به آن برسیم و ساده لوحانه است که دو دولت به توافق برسند که انسان حق حیات یا حق کرامت داشته باشد.

وی همچنین گفت: آیا می توانیم هر چیزی را با نصف به علاوه یک به توافق برسانیم که این محل خدشه است. در امر انتخابات نصف به علاوه یک محل خدشه است و تکلیف آن ۴۹ درصد چه می شود. لذا حقوق بشر و مبانی آن نمی تواند از راه چنین توافق هایی تبیین شود و پایه نظام حقوق بشر بین المللی قرار گیرد.

دکترکدخدایی اضافه کرد: اعلامیه جهانی حقوق بشر با تعداد کمی از کشورها و حدود ۵۰ الی ۶۰ کشور به تصویب رسید و بعدا کشورها به آن پیوستند و عضو شدند. اگر دولت ها بعدا به اسنادی پیوسته اند گاهی از روی ناچاری است و تهدیدهایی متوجه آنهاست که آنرا پذیرفتند. لذا سکوت یا الحاق به یک کنوانسیون به مفهوم پذیرش آن نیست و این ایرادی است که ما آنرا قراردادی تلقی کردن حوزه بشر می دانیم.

وی همچنین گفت: ما معتقدیم که مفاهیم حقوق بشر نمی تواند با توافق دو یا چند جانبه شناسایی و تبیین شود و نیازمند یک مرجع دیگری برای آن هستیم.

استاد دانشگاه تهران در پایان گفت: یکی از مسایلی که داشته‌ایم اختلاف و تنوع فرهنگی و اختلاف دیدگاه های مبنایی و اختلاف مکتب ادیان است. اگر اسلام و دین مبین اسلام نگاه دیگری به حقوق بشر دارد به مفهوم این نیست که حقوق بشر را قبول ندارد بلکه ما معتقدیم که مبانی دینی بسیار پررنگ در حقوق بشر ورود پیدا کرده که نیاز است صاحب نظران آنرا تبیین کنند.

آرزو میرالی و مسعود شجره؛ از کمیسیون حقوق بشر اسلامی مستقر در لندن (IHRC) در اظهارات پایانی همایش گفتند: مجموعه مطالب و مقالات علمی ارائه شده در این همایش زمینه خوبی را برای شکل مفهوم حقوق بشر اسلامی فراهم آورده و البته نیازمند کار بیشتری در این زمینه هستیم. هدف ما تهیه یک پیشنهاد بعنوان منشور جهانی حقوق بشر از منظر اسلام است. شاید با گذشت نزدیک به هفتاد سال از منشور حقوق بشر، شرایط برای نقد و بازنگری و طرح مجدد موضوع حقوق بشر بعنوان یک قاعده جهانی از منظر الهی فراهم شده باشد. این منشور می تواند ابتداء به سازمان کنفرانس اسلامی پیشنهاد شود و زمینه های طرح آن در سازمان ملل و سایر محافل بین المللی فراهم می شود. به هر حال تهیه این منشور مستلزم کار بیشتر متخصصین حوزه حقوق بین الملل و همکاری بین متخصیص حوزه مطالعات حقوق اسلامی و حقوق بین الملل است و امیدواریم با ادامه این کار مهم به این هدف دست پیدا کنیم.